Παραμέληση ανηλίκων: μια διεργασία ανίχνευσης που συναντά ως επιπλέον εμπόδια την ιδεολογία και τις προσωπικές μας πεποιθήσεις για το μεγάλωμα των παιδιών

(από τον πρόλογο για την Παγκόσμια Ημέρα του Παιδιού, όπως τον συναντάμε στην ιστοσελίδα των Ηνωμένων Εθνών)

Η Παγκόσμια Ημέρα του Παιδιού (World Children's Day) καθιερώθηκε για πρώτη φορά το 1954 και γιορτάζεται στις 20 Νοεμβρίου κάθε έτους για να προωθήσει τη διεθνή συνοχή, την ευαισθητοποίηση των παιδιών σε όλο τον κόσμο και τη βελτίωση της ευημερίας τους.

Η 20η Νοεμβρίου είναι μια σημαντική ημερομηνία καθώς, το 1959, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Είναι επίσης η ημερομηνία κατά την οποία, το 1989, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Από το 1990, η Παγκόσμια Ημέρα του Παιδιού σηματοδοτεί επίσης την επέτειο από την ημερομηνία που, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ενέκρινε τόσο τη Διακήρυξη όσο και τη Σύμβαση για τα δικαιώματα των παιδιών. Γονείς, δάσκαλοι, νοσοκόμες και γιατροί, κυβερνητικοί ηγέτες και ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών, θρησκευτικοί και κοινοτικοί εκπρόσωποι, εταιρικοί σύμβουλοι και επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης, καθώς και οι νέοι και τα ίδια τα παιδιά, μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στο να γίνει η Παγκόσμια Ημέρα του Παιδιού σημαντική για τις κοινωνίες, τις κοινότητες και τα έθνη. Η Παγκόσμια Ημέρα του Παιδιού προσφέρει στον καθένα μας ένα εμπνευσμένο σημείο εισόδου για να υπερασπιστεί, να προωθήσει και να γιορτάσει τα δικαιώματα των παιδιών, μεταφραζόμενη σε διαλόγους και δράσεις που θα οικοδομήσουν έναν καλύτερο κόσμο για τα παιδιά.

---

Η παραμέληση ανηλίκων αποτελεί μια σοβαρή μορφή κακοποίησης που συχνά παραβλέπεται, καθώς δεν συνοδεύεται πάντα από εμφανή σωματικά σημάδια. Αποτελεί ωστόσο μία από τις πιο συχνές μορφές κακοποίησης, με ολέθρια αποτελέσματα για την ανάπτυξη, την μακροχρόνια υγεία και την ψυχοκοινωνική προσαρμογή του παιδιού στο περιβάλλον και με κίνδυνο θανάτου σε περίπτωση μη έγκαιρης παροχής ιατρικής φροντίδας.

Πρόκειται για την αδυναμία ή την αποτυχία των γονέων ή των κηδεμόνων να παρέχουν τα απαραίτητα για τη φυσική, συναισθηματική, εκπαιδευτική και κοινωνική ανάπτυξη του. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι γονείς έχουν ως πρόθεση την κακομεταχείριση αλλά ωστόσο σημαίνει ότι η παραμέληση συμβαίνει ακόμα και "κάτω από το όριο ανίχνευσης" της οικογένειας (χωρίς δηλαδή απαραίτητα να πιστεύουν οι γονείς ότι έχουν πραγματικά παραμελήσει το παιδί). Η παραμέληση περιλαμβάνει την έλλειψη πρόσβασης σε βασικές ανάγκες όπως τροφή, ένδυση, υγειονομική περίθαλψη, καθώς και την αδιαφορία για την ψυχολογική και εκπαιδευτική ευημερία του παιδιού. Επίσης, η παραμέληση αφορά στην φυσική απουσία των γονιών ενόσω το παιδί την έχει ανάγκη, την επικοινωνιακή ένδεια και την αδιαφορία για τα συναισθήματα και τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο το παιδί ανταποκρίνεται στο περιβάλλον του. Τέλος, άλλες εκφάνσεις παραμέλησης περιλαμβάνουν την εγκατάλειψη, την ανεπαρκή κηδεμονία, την άρνηση / καθυστέρηση / υποτίμηση γενικών ή ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών και την καθυστέρηση παροχής υπηρεσιών φροντίδας.

Σε όλα τα παραπάνω, έρχονται να προστεθούν ιδεολογικές τάσεις των γονέων και τρόποι διαβίωσης που δεν καλύπτουν ολόπλευρα τα παιδιά, δημιουργούν ωστόσο την αίσθηση στους ανθρώπους που βρίσκονται απέξω (εκπαιδευτικοί, γιατροί και άλλοι φροντιστές) ότι οι γονείς νοιάζονται και λειτουργούν προς το συμφέρον των παιδιών τους. Θα μιλήσουμε γι' αυτή τη δυσκολία, παρακάτω.

Μοντέλα ερμηνείας της παραμέλησης

Δεν υπάρχει ένας καθολικός ορισμός του τι είναι η παραμέληση και από που ακριβώς ξεκινάει. Στην επιστημονική βιβλιογραφία, συναντάμε τρία μοντέλα που προσπαθούν να εξηγήσουν το φαινόμενο της παραμέλησης: το πρώτο, αφορά στην ανεπάρκεια των γονιών και στα ψυχολογικά / ψυχιατρικά προβλήματα που και οι ίδιοι μπορεί να βιώνουν, με αποτέλεσμα την μη λειτουργική ικανότητα τους. Το πρώτο αυτό μοντέλο ερμηνείας, δεν κάνει καθόλου λόγο για τους οικονομικοκοινωνικούς παράγοντες που μπορεί να δυσκολεύουν το έργο των γονιών, ούτε για τη θέση τους μέσα σε μια κοινότητα ανθρώπων στην οποία οι γονείς μπορεί να συναντούν δυσκολίες (να ανήκουν, για παράδειγμα, σε κάποια μειοψηφία). Το δεύτερο μοντέλο ερμηνείας της παραμέλησης μιλάει για τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που δυσχεραίνουν τον ρόλο των γονιών και την διαγενεακή φτώχεια που βιώνουν αρκετές ανθρώπινες κοινότητες (π.χ. κάποιες κοινότητες μαύρων στην Αμερική, οι κοινότητες των προσφύγων ή των ανθρώπων που, λόγω οικονομικής κρίσης, έμειναν στην ανεργία). Το δεύτερο αυτό μοντέλο δίνει το επιχείρημα ότι όλοι μας είμαστε "προϊόντα" των συνθηκών μέσα στις οποίες γεννηθήκαμε και συνεχίζουμε να διαβιούμε. 'Οταν οι στρεσσογόνοι παράγοντες υπερισχύουν και κατακλύζουν τους ενήλικες τότε είναι περισσότερο πιθανό να παρατηρήσουμε φαινόμενα παραμέλησης. Το τρίτο μοντέλο ερμηνείας της παραμέλησης είναι συνδυαστικό και μιλάει για το πώς εξωτερικό περιβάλλον και άνθρωποι βρισκόμαστε σε μια συνεχή σχέση αλληλεξάρτησης και ρίσκου λήψης αποφάσεων που έχουν να κάνουν με τη ζωή μας και τη ζωή των παιδιών μας.

Ανεξάρτητα από το ποιο μοντέλο ερμηνείας ταιριάζει στην προσωπική μας κοσμοθεωρία και αντίληψη, το μόνο σίγουρο είναι ότι περιπτώσεις παραμέλησης πρέπει να αναφέρονται στις αρμόδιες αρχές και να γίνεται έγκαιρη παρέμβαση σε κάθε τέτοιο περιστατικό. Οι παιδικοί σταθμοί και τα νηπιαγωγεία είναι δομές που οφείλουν να βρίσκονται σε εγρήγορση σε σχέση με το θέμα.

Ανίχνευση παραμέλησης ανηλίκων

Η ανίχνευση της παραμέλησης μπορεί να είναι δύσκολη, καθώς συχνά εκδηλώνεται μέσα από δυσδιάκριτα σημάδια στη συμπεριφορά ή την υγεία του παιδιού. Μερικά ενδεικτικά σημεία περιλαμβάνουν:

Οργανικά / Σωματικά σημάδια: Χρόνια αμέλεια στην προσωπική υγιεινή, ανεπαρκής ένδυση για τις καιρικές συνθήκες, συχνές λοιμώξεις ή τραύματα που δεν αντιμετωπίζονται.

Συναισθηματικά σημάδια: Απομόνωση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος ή καταθλιπτική διάθεση. Αίσθημα ευθύνης για τα μικρότερα αδέλφια εις βάρος της προσωπικής ανάπτυξης του μεγαλύτερου παιδιού.

Εκπαιδευτικά σημάδια: Συνεχείς απουσίες από το σχολείο, χαμηλή απόδοση και έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες. Έλλειψη κατάλληλης προετοιμασίας για τις δραστηριότητες του σχολείου (το παιδί δεν έχει μαζί του κολατσιό ή νερό / του λείπουν υλικά για την εκπαιδευτική διαδικασία).

Συμπεριφορικά σημάδια: Επιθετικότητα ή υπερβολική υποχωρητικότητα, υπερβολική αναζήτηση προσοχής ή φροντίδας. Νωθρότητα, υπνηλία στην τάξη. Απόσυρση. Συστολή / 'Ελλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων.

Οι επαγγελματίες, όπως οι εκπαιδευτικοί, οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι υγειονομικοί, έχουν κρίσιμο ρόλο στην παρατήρηση αυτών των ενδείξεων και στην αναφορά τους στις αρμόδιες υπηρεσίες.

Τι γίνεται όμως όταν μερικά από τα παραπάνω βασίζονται στον τρόπο με τον οποίο έχουν αποφασίσει να ζουν οι γονείς; Τι γίνεται όταν το παιδί χάνει το σχολείο του επειδή οι γονείς "δεν το θεωρούν σημαντικό", ή θέλουν να το προφυλάξουν από ιώσεις ή έχει έρθει ένα νέο μωρό στο σπίτι και η μαμά δεν μπορεί να κάνει δρομολόγια για το σχολείο του άλλου παιδιού; 'Οταν θεωρούν ότι τα μαθησιακά προβλήματα που αναφέρει η δασκάλα είναι αποκύημα της φαντασίας της; 'Οταν περιμένουν η αλαλία ή οι γλωσσικές διαταραχές (ζητήματα γλωσσικής ανάπτυξης) στο νηπιαγωγείο να περάσουν από μόνα τους με τα χρόνια; Όταν ένα βρέφος υποσιτίζεται επειδή οι γονείς του έχουν συγκεκριμένες διατροφικές συνήθειες τις οποίες επιβάλλουν και στα ανήλικα μέλη της οικογένειας; Η λίστα είναι ατελείωτη και η συζήτηση για την παραμέληση περιθωριοποιημένη και, πολλές φορές, ταμπού.

Διαχείριση περιπτώσεων παραμέλησης

Η διαχείριση της παραμέλησης απαιτεί μια πολυτομεακή προσέγγιση που περιλαμβάνει:

Αξιολόγηση: Λεπτομερής εκτίμηση της κατάστασης από κοινωνικούς λειτουργούς και παιδοψυχολόγους για τον εντοπισμό των αναγκών του παιδιού.

Άμεση παρέμβαση: Εξασφάλιση της ασφάλειας του παιδιού μέσω μεταφοράς του σε ασφαλές περιβάλλον, αν χρειάζεται.

Υποστήριξη οικογένειας: Παροχή συμβουλευτικής και εκπαίδευσης στους γονείς για να κατανοήσουν τις ευθύνες τους και να αποκτήσουν δεξιότητες για την ανατροφή του παιδιού.

Νομικές ενέργειες: Σε σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να απαιτηθεί η απομάκρυνση του παιδιού από το σπίτι ή νομικές κυρώσεις κατά των υπευθύνων (η γραμμή Ελίζα 10454 παρέχει καθοδήγηση σχετικά με διαδικαστικά, νομικά θέματα)

Πρόληψη και σημεία που πρέπει να προσέχουμε

Η πρόληψη είναι εξίσου σημαντική με τη διαχείριση της παραμέλησης. Προληπτικές ενέργειες περιλαμβάνουν:

Ενημέρωση της κοινότητας: Εκπαίδευση γονέων και κηδεμόνων σχετικά με τη σημασία της σωστής φροντίδας των παιδιών.

Υποστήριξη οικογενειών: Παροχή πρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες, οικονομική βοήθεια και συμβουλευτική.

Ευαισθητοποίηση επαγγελματιών: Συνεχής εκπαίδευση εκπαιδευτικών, γιατρών και κοινωνικών λειτουργών για την αναγνώριση και διαχείριση της παραμέλησης.

Είναι σημαντικό να διασφαλίζεται η διατομεακή και διεπιστημονική συνεργασία ανάμεσα στις υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης και πρόνοιας για τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού δικτύου προστασίας.

Η παραμέληση ανηλίκων αποτελεί ένα πολυσύνθετο πρόβλημα που απαιτεί την ενεργό συμμετοχή της κοινωνίας. Η έγκαιρη ανίχνευση, η σωστή διαχείριση και η εφαρμογή μέτρων πρόληψης μπορούν να προστατεύσουν τα παιδιά και να διασφαλίσουν την υγιή ανάπτυξή τους. Όλοι μας έχουμε ευθύνη να δράσουμε, είτε ως πολίτες είτε ως επαγγελματίες, όταν εντοπίζουμε περιπτώσεις παραμέλησης.