Η ψυχολογική σημασία της αριστείας για την συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών

Τι μας έρχεται στο μυαλό όταν ακούμε την λέξη «άριστος/άριστη»; Συνήθως μας έρχεται ένας έλεγχος σχολικής επίδοσης ή ένα βραβείο αναγνώρισης σε εξετάσεις και φυσικά αυτά είναι πολύ όμορφα δείγματα των προσπαθειών των νέων παιδιών να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της μαθησιακής διαδικασίας. Αν συνδέσουμε όμως την αριστεία μόνο με τις σχολικές ή ακαδημαϊκές επιδόσεις, αν η αριστεία είναι στενά συνυφασμένη με ένα σκορ, θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο ενθουσιασμός εξασθενεί με την αποφοίτησή μας από κάποιο σχολείο ή ίδρυμα. Αν δεν γνωρίζεις το έργο κάποιου, αν δεν δεις έλεγχο μαθητή, αν δεν ρωτήσεις κάποιον άλλο – ένα δάσκαλο – να σου πει πώς αυτός βλέπει το παιδί σου, από πού "αποδεικνύεις" ότι το παιδί "είναι άριστο" (πολλά εισαγωγικά). Μπορεί να έχεις αυτή την πεποίθηση, αλλά χρειάζεται κάτι απτό, ένα χαρτί, να επιβεβαιώσει τις υποθέσεις σου. Άρα η αριστεία στην Ελλάδα συνδέεται με πολύ συγκεκριμένα μοτίβα που είναι συνήθως μετρήσιμα σε πολύ συγκεκριμένες κλίμακες και χρονικές στιγμές της ζωής ενός ανθρώπου. Αυτό όμως είναι ένα πρόβλημα.

Αρκετές φορές επαναλαμβάνουμε την φράση «η προσπάθεια μετράει» αλλά μετά δείχνουμε ότι αυτό δεν είναι απόλυτα αλήθεια σε σχέση με την κουλτούρα στην οποία ζούμε γιατί υπάρχουν δεκάδες πράγματα για τα οποία μπορεί να προσπαθήσουμε, χωρίς να αναγνωριστούμε. Έτσι δημιουργείται ένα χάσμα ανάμεσα στον ορισμό, στην εικόνα και στην ουσία των πραγμάτων. Χωρίς εξωτερικό έπαινο, χωρίς χαρτιά, απογοητευόμαστε και αρχίζουμε να νομίζουμε ότι κάτι δεν πάει καλά με μας. Όμως αυτό συμβαίνει επειδή έχουμε πάρει το νόημα της αριστείας στραβά: ως μια θέση κατάταξης και όχι ως μια διαδρομή μέσα από την οποία καλλιεργούμε κοινωνικοσυναισθηματικές δεξιότητες, μαθαίνουμε την ψυχική ανθεκτικότητα, μαθαίνουμε να είμαστε υπομονετικοί και να έχουμε επιμονή, μαθαίνουμε την δέσμευση σε στόχους και την αφοσίωση σε ένα σκοπό, μαθαίνουμε πώς να λειτουργούμε στο μέγιστο των δυνατοτήτων μας. Αυτό θα πρέπει να είναι το πραγματικό μήνυμα της προσπάθειας για αριστεία.

Οι πολλές μικρές κορυφές είναι όμορφες, συγκινητικές, είναι σταθμοί ζωής για να αναγνωρίσεις και να απολαύσεις αλλά είναι και ευκαιρίες για να αναρωτηθείς τι διδάχτηκες από αυτές, πώς θα μπορούσαν οι γνώσεις που αποκόμισες να χρησιμοποιηθούν σε διάφορους τομείς της ζωής σου. Να σκεφτείς πώς θα μπορέσεις να δομήσεις μια ζωή που θα σου αξίζει επειδή δούλεψες γι αυτή και δεν σου χαρίστηκε τίποτα. Μια ζωή στην οποία θα ξέρεις ότι εκμεταλλεύτηκες τα δεκάδες διαφορετικά προσόντα που έχεις για να αποκτήσεις επιλογές, ανοιχτές πόρτες, να έχεις προοπτική, να μπορείς να προβάλλεις τον εαυτό σου στο μέλλον και να απολαμβάνεις τον σεβασμό και τον θαυμασμό της κοινότητας στην οποία ζεις και μεγαλώνεις επειδή θα είσαι αυθεντικός, θα είσαι εσύ.

Η ενθάρρυνση της αριστείας στα παιδιά είναι διαδρομή, με εφαρμογές σε διάφορα πεδία. Η αριστεία δεν είναι αυτοσκοπός αλλά υποπροϊόν: χρειαζόμαστε ανθρώπους που βάζουν στόχους και έχουν το βλέμμα ψηλά και μακριά αλλά ταυτόχρονα έχουν γερές βάσεις, πατούν στα δικά τους πόδια, διαθέτουν μια δικιά τους εσωτερική πυξίδα που τους επιβεβαιώνει ότι όλα θα πάνε καλά ανεξάρτητα από μελλοντικές αναποδιές επειδή έχουν δουλέψει για να πάνε. Η επιτυχία και η αποτυχία είναι ξαδέλφια – και τα δύο μας φτάνουν ψηλότερα. Χρειαζόμαστε περισσότερους ανθρώπους που αριστεύουν στη ζωή, όχι μόνο σε ένα διαγώνισμα αλλά που χρησιμοποιούν την δύναμη του ενός, δυο, τριών, πολλών τεστ που μας βάζει η ζωή για να πετύχουν σε αυτά που αγαπούν.

Το αποτέλεσμα της αριστείας οδηγεί σε εκδηλώσεις χαράς και επιβράβευσης κόπων αλλά αποτελεί και στιγμή περισυλλογής και πολλαπλών νοημάτων για το ποιοι είμαστε και το πώς θα σχεδιάσουμε τα υπόλοιπα χρόνια έτσι ώστε να υπάρχουν τα δύο πολυπόθητα πράγματα για κάθε άνθρωπο: ρίζες και φτερά.