Η σημασία του παιδικού ιχνογραφήματος*

Ακούγεται λίγο περίεργο να μιλάμε για το παιδικό ιχνογράφημα σε μια χώρα που αντικαθιστά το μάθημα της καλλιτεχνικής αγωγής με ό,τι έχει περισσέψει από την ύλη των μαθηματικών και της γεωμετρίας.

Ακόμα και όταν οι μαθητές ζωγραφίζουν στο σχολείο, αυτό γίνεται στο πλαίσιο άλλων μαθημάτων. Το παιδικό ιχνογράφημα όμως είναι μια γλώσσα από μόνο του. Το αυθόρμητο και ανεπηρέαστο δικαίωμα στην έκφραση μέσω αυτοσχεδιασμών, δεν δίνεται στα παιδιά, παρά σπάνιες φορές.

Στον αντίποδα αυτής της απώλειας, διαφημίζονται πλείστα απογεύματα δημιουργικής απασχόλησης στην αγορά, χωρίς κανένα συγκεκριμένο στόχο να βοηθηθούν/ενθαρρυνθούν τα παιδιά να ξεδιπλώσουν τη δυναμική τους. Επιπλέον, οι γονείς είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν αδρά για αυτά τα απογεύματα, με την έμφαση να δίνεται στην απασχόληση και λιγότερο στο τι αποκομίζουμε από αυτές τις συναντήσεις.

Το τελευταίο διάστημα, το παιδικό ιχνογράφημα απέκτησε μια τηλεοπτική διάσταση ως μέσο διάγνωσης και αποκρυφισμού των πιο εσωτερικών διεργασιών της παιδικής ψυχής. Με φρίκη παρακολουθούμε σε τηλεοπτικά πάνελ να γίνονται αναγνώσεις και διαγνώσεις με βάση τη "ζωγραφική" των παιδιών, πράγμα όχι μόνο αντιδεοντολογικό αλλά και επικίνδυνο. Κι αυτό επειδή το ιχνογράφημα μπορεί να αξιολογηθεί μόνο σε σχέση με άλλα στοιχεία, ως επικουρικό μέσο αναγνώρισης τάσεων, κλίσεων και συναισθημάτων, όχι ως απόλυτο "κλειδί" για ασφαλείς απαντήσεις σχετικά με αυτά που απασχολούν ή που βιώνει ένα παιδί.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να μην εμποδίσεις ένα παιδί από το να δημιουργεί στο σπίτι, στο σχολείο, στην εκδρομή, στην επαφή με το φυσικό περιβάλλον. Οι λόγοι δεν είναι μεταφυσικοί (το να χρησιμοποιείς δηλαδή το ιχνογράφημα ως μέσο για να προβλέψεις τα μελλούμενα: «ο γιος μου θα γίνει δικηγόρος ή μεγαλογιατρός με βάση τα χρώματα που επιλέγει;») Δεν είναι μόνο η ψυχική αποφόρτιση και η απεικόνιση του εσωτερικού κόσμου του παιδιού σε σκαριφήματα, μουτζουρογραφήματα, πριγκίπισσες, τέρατα ή εξωγήινους που εκφράζουν τα συναισθήματα, τους φόβους και τις αγωνίες που το βασανίζουν. Τα έργα των παιδιών είναι ένας ολόκληρος, κωδικοποιημένος κόσμος από μυστικά που αποτυπώνονται πάνω στο χαρτί ως φωνή αυτοέκφρασης ή κραυγή απελπισίας.

Το ζητούμενο ως γονείς, εκπαιδευτικοί και επαγγελματίες ψυχικής υγείας είναι να δώσουμε την ευκαιρία στα παιδιά να γίνουν οι ήρωες της δικιάς τους ζωής. Πώς θα συμβεί αυτό, αν δεν τους επιτρέψουμε να είναι αυθεντικά ως προς τον εαυτό τους;

Επιπλέον, το παιδικό ιχνογράφημα:

1) Βοηθάει στην ομαλή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού

2) Λειτουργεί ως ενδιάμεσο «φίλτρο» με το εξωτερικό περιβάλλον

3) Αποτελεί ένα «ασφαλές μέρος» για τις ανασφάλειες που το παιδί δεν μπορεί να ομολογήσει με τις λέξεις

4) Βοηθάει στην καλλιέργεια δεξιοτήτων: υπομονή, επιμονή, αυτοέλεγχος

5) Ψυχαγωγεί

6) Καλλιεργεί τη φαντασία και το αίσθημα του ωραίου

7) Λειτουργεί «διορθωτικά» επειδή βοηθάει στην ανίχνευση προβλημάτων

8 ) Οδηγεί στην ανακάλυψη και την εδραίωση γραμμών επικοινωνίας

9) Γίνεται η "αναπτυξιακή ιστορία" του παιδιού σε εικόνες

10) Του επιτρέπει τον πειραματισμό και το παιχνίδισμα με τα υλικά

11) Το διασκεδάζει

Στην τέχνη δεν υπάρχει σωστό ή λάθος.

Υπάρχουμε εμείς και ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο με τα μάτια της ψυχής.

* Η Δέσποινα Λιμνιωτάκη είναι Παιδαγωγός, Κοινωνική Ψυχολόγος και Συνιδρύτρια της The Healing Tree community for Mental Health.