Η βία δεν χωράει σε κατηγορίες

Όταν ο κόσμος κάνει λόγο για οπαδική βία, συνήθως αναφέρεται στα επεισόδια και τις ταραχές που δημιουργούνται γύρω από αθλητικές εγκαταστάσεις, ανάμεσα σε ανθρώπους που υποστηρίζουν διαφορετικές αθλητικές επιλογές. Το επίθετο «οπαδικός» μπορεί να αφορά στα ένθερμα μέλη οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας αλλά έχει συνδεθεί στενά με ποδοσφαιρικές, συχνά εξωγηπεδικές, πρακτικές και, ως εκ τούτου, συρρικνωθεί στη δημόσια συζήτηση. Στο μυαλό των περισσοτέρων, η οπαδική βία αναφέρεται σε συμπεριφορές που εκπορεύονται από την ολοκληρωτική αφοσίωση σε μια ποδοσφαιρική συμμαχία που ενίοτε δανείζεται χαρακτηριστικά συμμορίας για να προσηλυτίσει, γιγαντωθεί σε αριθμό, καλλιεργήσει αίσθημα υπεροχής ή/και εκφοβίσει. Η βία τότε κατανοείται ως συμμοριτοπόλεμος που κανείς νομίζει ότι μπορεί να «θεραπεύσει» με αναστολή λειτουργίας συνδέσμων, προσωρινές απαγορεύσεις ή οριζόντιες κυρώσεις προς όλους, τιμωρίες που θυμίζουν την υπεραπλουστευμένη σχολική λογική του «αν δεν μου πείτε ποιος έσπασε τη λάμπα, θα τιμωρηθείτε όλοι». Μακάρι όμως η βία να ήταν σκέτη συμπεριφορά, επειδή τότε θα μπορούσαμε να την απομονώσουμε και να την αποδομήσουμε. Δεν είναι. Η έννοια της οπαδικής βίας έχει γίνει τόσο στενή, ώστε να συμπεριλαμβάνει μόνο το σύμπτωμα ενός παγόβουνου στου οποίου την κορυφή σκοντάφτουμε. Το υπόλοιπο μέρος, αυτό που βρίσκεται κάτω από το νερό (ή το βούρκο, στη συγκεκριμένη περίπτωση), δεν αναλύεται ποτέ, επειδή αποτελεί την κυρίως νόσο, εκείνο το ενδοσκοπικό κομμάτι ενός κοινωνικού προβλήματος που δεν θα μπορούσαμε να εξετάσουμε χωρίς να ρίξουμε μια γερή ματιά στον καθρέπτη.

Η οπαδική βία δεν αναλύεται στο δημόσιο διάλογο, επειδή είναι δύσκολο να μιλήσεις για ήδη περιθωριοποιημένες κοινότητες ανθρώπων, τις οποίες προσπαθείς να αποφορτίσεις περιθωριοποιώντας περισσότερο: η λέξη οπαδός κατάντησε συνώνυμη του ενόχου. Ποιοι οπαδοί είναι πραγματικά στην ομάδα έρευνας σου, ποιο πρόβλημα αντιμετωπίζουν αυτοί, ποιες είναι οι κοινωνικές παρεμβάσεις που απαντούν στο πρόβλημα; Ποια είναι η ανθρωπογεωγραφία της οπαδικής βίας και τι μας κάνει να πιστεύουμε ότι η βία δεν θα κάνει την εμφάνιση της ξανά, ως συμπεριφορά πάντα, ενόσω όλα τα αίτια και οι απρόβλεπτες αφορμές βρίσκονται εκεί έξω, ανέγγιχτα, στην πρωτόγονη τους μορφή, έτοιμα να συνδυαστούν δραματικά σε επεισόδιο, σε δεύτερο χρόνο. Ποιες είναι οι ιδιαίτερες συνθήκες μέσα στις οποίες ανθίζει το κάθε οπαδικό χτύπημα, αυτές που εμποδίζουν ή διευκολύνουν την ανάπτυξη παραβατικών συμπεριφορών γύρω από αθλητικά γεγονότα. Ευθύνεται άραγε ο μυθικός-σε-διαστάσεις «χουλιγκανισμός», ένας όρος που ξεπεράστηκε την ίδια περίπου εποχή που ξεπεράστηκε και ο τεντιμποϊσμός. Η χρήση του όρου είναι τόσο απέλπιδα όσο και το να επαναλαμβάνεις την κοινότοπη φράση «όλα είναι θέμα παιδείας» ως απάντηση για τα πραγματικά προβλήματα της ζωής.

Χρησιμοποιούμε τον χουλιγκανισμό στην επικοινωνία με ένα στερεοτυπικό τρόπο, για να περιγράψουμε μεταξύ μας τους μπαχαλάκηδες των γηπέδων. Ο όρος όμως αφορά σε μια βεντάλια συμπεριφορών που συμπεριλαμβάνουν από μικροεπεισόδια μέχρι έγκλημα, ενώ καλύπτει όλα τα ψυχοκοινωνικά προφίλ των ανθρώπων που εμπλέκονται σε φασαρίες με τρόπο που σε αναγκάζει ως λειτουργός να κινηθείς αναλυτικά, όχι παίρνοντας φασόν μέτρα «εναντίον του». Κατά καιρούς, ο χουλιγκανισμός παίρνει χαρακτηριστικά κινήματος και άλλες φορές δεν εμφανίζεται σε ποδοσφαιρικές διοργανώσεις (όπως στην περίπτωση του Euro2004). Ο ρόλος των ομάδων αστυνόμευσης είναι επίσης πολυεπίπεδος και χρειάζεται να εξεταστεί ξεχωριστά. Εστιάζοντας στο κλείσιμο, την καταστολή ή την παύση, τα μέτρα ανάσχεσης της βίας απομακρύνονται από τις απαντήσεις στο ερώτημα του «γιατί καταλήγουν έτσι τα πράγματα» και του «πόσο χειρότερα μπορούν αυτά να γίνουν», επειδή απομακρύνονται από τους δρώντες που βρίσκονται γύρω από και μέσα σε αυτά. Επιπλέον, το να φλερτάρεις με δράσεις καλής θέλησης, κατά τη διάρκεια των οποίων κάποιοι κρατούν ενός λεπτού σιγή στη μνήμη νεκρών για να ξαναρχίσουν τον αλληλοσπαραγμό αμέσως μετά, είναι μια επιδερμική προσέγγιση στην αναζήτηση του τι βασανίζει τους ανθρώπους που καταφεύγουν σε ομάδες για να βρουν τον εαυτό τους (άσχετα αν καταλήγουν να τον χάνουν εκεί μέσα, τελικά – αυτή είναι όμως η διεργασία της μετατροπής σε οπαδό). Η ευθύνη της πολιτείας είναι να κάνει όλη την παραπάνω αναλυτική δουλειά. Προς το παρόν, δεν την κάνει.

Αν θέλουμε να μιλάμε για διαχείριση κρίσεων, πρέπει να συμφωνήσουμε στο ότι η οπαδική βία είναι αληθινή, μόνιμη κρίση, δεν είναι μια σειρά από ασύνδετα μεταξύ τους, αποσπασματικά συμβάντα. Επίσης, πρέπει να συμφωνήσουμε στο ότι οι άνθρωποι λειτουργούν οπαδικά όχι μόνο προκειμένου να υποστηρίξουν την ποδοσφαιρική ομάδα τους, αλλά πολύ περισσότερο για να ενισχύσουν την κοσμοθεωρία, τη νοοτροπία, την απουσία νοήματος και ταυτότητας μέσα τους, τον υποβιβασμό του κοινωνικού περιβάλλοντος τους, την εξαθλίωση των ανθρωποκοινοτήτων τους σε βαθμό που το περιθώριο να ταυτίζεται επικίνδυνα με αυτό που αποκαλούσαμε στο παρελθόν νόρμα. Χρειάζονται να τα υποστηρίξουν παθιασμένα, βαθιά και επικίνδυνα όλα αυτά γιατί συνιστούν τη ζωή τους: έτσι ζουν. Ο οπαδισμός είναι τρόπος ζωής και απουσίας κοινωνικών αναφορών και σχέσεων, με τρομερές επιπτώσεις στις κοινωνίες. Είναι καιρός να τον δούμε ως κοινωνικό πρόβλημα, είναι καιρός να παραδεχτούμε ότι έχουμε πρόβλημα, δεν είναι ένα θέμα για να διαχειριστούν «κάποιοι άλλοι» ενώ «εμείς» συνεχίζουμε υπεράνω συμπερίληψης. Και έτσι πράττοντας, να σταματήσουμε να είμαστε οπαδοί στις πολιτικές λύσεις μας για τη χώρα.

* Το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο marketnews.gr, στις 22/02/2022.