Γιατί δεν έμαθα ποτέ να είμαι διεκδικητική; (Μέρος 1)

Η διεκδικητικότητα είναι μία από τις πιο παραγκωνισμένες, κοινωνικές δεξιότητες που υπάρχουν στο ρεπερτόριο μας. Πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν καν τι σημαίνει «διεκδικητικότητα», ούτε ποια ακριβώς είναι τα όρια της: συνεπώς, δεν γνωρίζουν και το πώς να είναι ή να γίνονται διεκδικητικοί για τον εαυτό και το περιβάλλον τους, εφόσον χρειάζεται. Αρκετοί μπερδεύουν τη διεκδικητικότητα με την επιθετικότητα, τον θυμό, τη σύγκρουση και τη ρήξη. Έτσι, όταν μία ψυχολόγος αναφέρει τη λέξη «διεκδικητικότητα», δημιουργούνται στερεοτυπικοί συνειρμοί σε σχέση με αυτή και η συζήτηση τερματίζεται γρηγορότερα καθώς υπάρχει διάχυτος φόβος από το άτομο ότι θα χάσει την ψυχραιμία του τη στιγμή που θα πρέπει να δείξει σταθερότητα και επιμονή ή θα φτάσει σε ένα δύσκολο σημείο που θα το φέρει σε δύσκολη θέση. Από την άλλη μεριά, ακούγοντας κάποιος τις λέξεις "κοινωνικές δεξιότητες", βλέπει μπροστά του ένα βουνό που ούτε γνώρισε ποτέ, ούτε φιλικό του φαίνεται, ούτε πιστεύει ότι μπορεί να κατακτήσει. Ας σπάσουμε λοιπόν όλες αυτές τις έννοιες και τις διεργασίες σε μικρότερα, διαχειρίσιμα κομμάτια από τα οποία μπορούμε να διδαχθούμε και να επιστρέψουμε δριμύτεροι στην πρακτική εφαρμογή τους, προς όφελος όχι μόνο δικό μας αλλά και του περιβάλλοντος μας που έχει τη δυνατότητα να γίνει τίμιο, δίκαιο και ενσυναισθητικό, με τη δική μας βοήθεια και συμβολή.

Η διεκδικητικότητα δεν είναι τίποτα περισσότερο από τη συνειδητοποίηση των ορίων μας και των ορίων των άλλων και την πρακτική εφαρμογή αυτής της συνειδητοποίησης στην καθημερινή ζωή. Δεν εμπεριέχει ούτε οργή, ούτε δράμα (αντιθέτως, οργή και θλίψη γεννιούνται μέσα μας όταν αισθανόμαστε ότι κάποιος μάς έχει εκμεταλλευτεί ή έχει παραβιάσει τον προσωπικό μας χωροχρόνο). Κανένας δεν έχει γεννηθεί διεκδικητικός όπως κανένας δεν έχει γεννηθεί και με την ετοιμότητα να λέει πάντα "ναι" εκεί που θα ήθελε να πει "όχι": αυτά είναι συμπεριφορές που μάθαμε, λειτουργίες και εντολές του εγκεφάλου οι οποίες δόθηκαν λάθος και για τις οποίες πολλές φορές ευθύνονται οι παλαιότερες, συγκαταβατικές-σε-όλα γενιές. Παρόλα αυτά, είναι εφικτό να "ξεμάθουμε" να λέμε αδιακρίτως "ναι" και να δεχόμαστε πράξεις, συμπεριφορές και καταστάσεις που μας καταπιέζουν ή μας καταπίνουν ως αυτόνομες, ελεύθερες προσωπικότητες. Και είναι εφικτό να αντικαταστήσουμε δικές μας, προβληματικές συμπεριφορές υπέρ των υγειών σχέσεων που οφείλουμε να καλλιεργούμε και να επιλέγουμε συνειδητά.

Είναι τόσο εύκολο να γίνουμε διεκδικητικές, όσο ακούγεται; Φυσικά και όχι. Σε μια κοινωνία στην οποία, οι γυναίκες κυρίως, έχουμε μάθει ότι πρέπει να είμαστε υπάκουες, καλές και φροντιστικές, το να βάλεις ένα στοπ σε καταχρηστικές συμπεριφορές είναι τρομακτικό. Έχουμε τόσο πολύ "καλωδιωθεί" στο μήνυμα να μας αγαπάνε, να μας εκτιμούν και να μην κάνουμε περισσότερο θόρυβο από αυτόν που νομίζουμε ότι μας αναλογεί, που οποιαδήποτε ένσταση δικιά μας, φαίνεται σαν τη μεγαλύτερη αμαρτία ή σαν κάτι που μόνο ένας κακός (ή ψωνισμένος, ακούω πολύ συχνά) άνθρωπος θα έκανε! Μερικοί άνθρωποι φτάνουν σε απίστευτα ύψη προκειμένου να μη χρειαστεί να πουν ποτέ όχι, να μη διεκδικήσουν τίποτα για τον εαυτό τους. Αυτοί ψάχνουν απεγνωσμένα την αποδοχή και την εκτίμηση του περιβάλλοντος τους, μόνο και μόνο για να εισπράξουν τελικά την απαξίωση και τη χλεύη για δύο λόγους: α) κανένας δεν θέλει να πατάς ο ίδιος τον εαυτό σου κάτω, να αυτουποβιβάζεσαι ή να είσαι δουλοπρεπής: η ίδια η συμπεριφορά αυτή εισπράττει μεγαλύτερη περιφρόνηση και απαξίωση και, πίστεψεμε, αυτή η συμπεριφορά βγάζει μάτι, β) δεν μπορείς να φέρεις εις πέρας όλα όσα "υπόσχεσαι" στους άλλους. Έχεις φορτωθεί με ευθύνες που δεν σου αναλογούν, έχεις υπερβεί τα δικά σου όρια, είσαι εξαντλημένη, χωρίς συναισθηματικούς πόρους, άμυνες ή αξιοπρέπεια (ναι, επειδή την αξιοπρέπεια σου την ορίζεις εσύ, δεν μπορεί κανένας άλλος να σου την αφαιρέσει. 'Οταν όμως τη βάζεις τελευταία στη λίστα των προτεραιοτήτων σου, τότε εσύ πρώτη έχεις κάνει το υπέρτατο λάθος).

Ακόμα τρομακτικότερο είναι το να μάθεις να αναγνωρίζεις εξαρχής τις καταχρηστικές συμπεριφορές και να αρνείσαι να συμμετέχεις σε αυτές. Είναι τρομακτικό επειδή ζεις με ταμπού σχετικά με το πώς θα έπρεπε να είναι η συμπεριφορά σου σε διάφορα περιβάλλοντα (ξανά, διάβασε αυτό που γράφω παραπάνω). Και ποιος άραγε θα σου διδάξει να ανγνωρίζεις, μήπως ακριβώς οι ίδιοι άνθρωποι που σε έμαθαν να λειτουργείς ως χαμηλοβλεπούσα για να "μην πει τίποτα ο κόσμος"; Όχι βέβαια. Πριν όμως αναλύσουμε περαιτέρω αυτό το θέμα (στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος μας), κάνε το self test που θα βρεις παρακάτω για να διαπιστώσεις αν κινδυνεύεις να στοχοποιηθείς από ανθρώπους που θέλουν να καταχραστούν αυτό που μπορείς να προσφέρεις:

Βάλε ένα tick δίπλα στις συνθήκες που ισχύουν για σένα:

Νομίζω ότι φροντίζω τους άλλους πολύ περισσότερο από ότι φροντίζω τον εαυτό μου

Δυσκολεύομαι να πω όχι σε πράγματα που μου ζητούν κι έτσι καταλήγω να φορτώνομαι πολλαπλές ευθύνες διαφορετικού χαρακτήρα (π.χ. στο σπίτι και τη δουλειά)

Συμβιώνω μέσα μου με έναν ακατανόητο θυμό. Από που προέρχεται αυτός;

Δικαιολογώ τους ανθρώπους που μου φέρονται καταχρηστικά, λέγοντας στον εαυτό μου ότι αυτοί βρέθηκαν σε μια δύσκολη θέση ή είχαν μια δύσκολη μέρα ή τους δυσκόλεψα εγώ και άρα φταίω ή έχουν προβλήματα μωρέ και ας μην τους παρεξηγώ

Αισθάνομαι τύψεις για τα πάντα και αισθάνομαι ότι φταίω για οποιοδήποτε λάθος ή καθυστέρηση ή παράλειψη

Αφήνω τους ανθρώπους να μου μιλήσουν άσχημα χωρίς να υπερασπιστώ τον εαυτό μου με επιχειρήματα (σου υπενθυμίζω ότι δεν χρειάζεται να θυμώσεις, χρειάζεται όμως να τεκμηριώσεις τη θέση σου και το γιατί πιστεύεις ότι οι άλλοι έχουν άδικο)

Νομίζω ότι θυσιάζομαι για τους άλλους και αυτό είναι κάτι καλό για το οποίο μάλιστα αξίζει κάποιος να μου δώσει παράσημο ή να το αναγνωρίσει (ενώ είναι σοβαρό ελάττωμα. Ποιος σου μίλησε πρώτος για "θυσίες" στη ζωή, άραγε)

Συναναστρέφομαι ανθρώπους που επίσης θα μου επιβεβαιώσουν ότι εγώ κάνω λάθος στα πάντα (π.χ. τη μάνα μου που ζει με τις αρχές και τις αξίες του χωριού της)

"Ψαρώνω" εύκολα με την εξουσία και τους ανθρώπους που βρίσκονται σε υψηλές θέσεις

Δεν μπορώ να ξεχωρίσω αν κάποιος με εκμεταλλεύεται ή με χειραγωγεί ή με πιέζει χωρίς να έχει αυτό το δικαίωμα (π.χ. στη εργασία, η υπερβολική πίεση δεν συνιστά οπωσδήποτε "υποχρέωση": μπορεί απλά να είναι κατάχρηση εξουσίας)

Αν κάποιος μου "ζητήσει μια χάρη", ψυχαναγκάζομαι να του την εκπληρώσω χωρίς να σκεφτώ τον διαθέσιμο χρόνο ή τους ψυχικούς πόρους μου για κάτι τέτοιο

Πιστεύω ότι οι άνθρωποι που σκέφτονται πρώτα τον εαυτό τους, είναι ναρκισσιστές και εγωπαθείς

Θέλω να με αγαπούν και να με νοιάζονται (και το εξαγοράζω με δουλοπρέπεια επειδή ίσως αν έλεγα όχι να μη με αγαπούσαν και τόσο ή το ίδιο)

---

Το 1975, ο Manuel J. Smith δημοσίευσε ένα κατάλογο που ονόμασε "Bill of Assertive Rights", ο οποίος περιείχε δέκα βασικά δικαιώματα, δέκα «εντολές» ή παραδοχές για τη διεκδικητικότητα, δείχνοντας μας το πώς να την κατακτήσουμε.   Τα δικαιώματα καλύπτουν όλες τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις και προσφέρουν ένα πλαίσιο για το

πώς μπορεί να διαμορφωθεί η διεκδικητική συμπεριφορά καθώς αλληλεπιδρούμε με άλλους ανθρώπους.  Από τότε, αυτός ο κατάλογος δημοσιεύτηκε σε διάφορες βερσιόν (βρες εδώ, στα αγγλικά, την εκδοχή της Anne Dickson, εξαιρετικά αφιερωμένη στις γυναίκες) και εμπλουτίστηκε με περισσότερες παραδοχές αλλά ο πυρήνας του παραμένει σταθερά αυτός της αξιοπρέπειας, του σεβασμού της ανθρώπινης υπόστασης και της χάραξης ορίων που είναι σημαντικά σε κάθε επαφή, σε κάθε συνάντηση και σε κάθε διαπραγμάτευση με τον εαυτό μας και τους άλλους:

1) 'Εχεις το δικαίωμα να αξιολογείς τη δική σου συμπεριφορά, σκέψεις και συναισθήματα για τον εαυτό σου και να αναλαμβάνεις την ευθύνη για τις συνέπειές τους πάνω σου.

2) 'Εχεις το δικαίωμα να μην παρουσιάζεις λόγους ή δικαιολογίες για να δικαιολογήσεις τη συμπεριφορά σου.

3) Έχεις το δικαίωμα να κρίνεις εάν είσαι υπεύθυνος για την εύρεση λύσεων στα προβλήματα των άλλων.

4) 'Εχεις το δικαίωμα να αλλάξεις γνώμη (σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας).

5) 'Εχεις το δικαίωμα να κάνεις λάθη – και να είσαι υπεύθυνος/η για αυτά.

6) 'Εχεις το δικαίωμα να πεις «δεν ξέρω».

7) 'Εχεις το δικαίωμα να είσαι ανεξάρτητος από την καλή θέληση των άλλων πριν τους αντιμετωπίσεις (να μη χρησιμοποιείς δηλαδή τη δικαιολογία του πόσο καλοί είναι, προτού τους αντιμετωπίσεις για μια αδικία την οποία έκαναν)

8) 'Εχεις το δικαίωμα να είσαι παράλογος/η στη λήψη αποφάσεων.

9) 'Εχεις το δικαίωμα να πεις «δεν καταλαβαίνω».

10) 'Εχεις το δικαίωμα να πεις «δεν με νοιάζει».

(συνεχίζεται)

*Η Δέσποινα Λιμνιωτάκη είναι Κοινωνική Ψυχολόγος, Συνιδρύτρια της The Healing Tree community for Mental Health και Εντεταλμένη Σύμβουλος Δημόσιας Υγείας και Δημοτικών Ιατρείων για τον Δήμο Αθηναίων. Συμμετέχει ως εισηγήτρια σε πολλά προγράμματα για τη γυναικεία ηγεσία και ενδυνάμωση ενώ έχει γράψει 2 βιβλία και αμέτρητα άρθρα για το θέμα.