Βιβλιοθεραπεία: η ολιστική σχέση μας με τον γραπτό λόγο

"Στο τέλος κάθε παρουσίασής μου για το άγχος ή τα προβλήματα στην οικογένεια, για τις ανθρώπινες σχέσεις ή την γυναικεία ενδυνάμωση, υπάρχουν πάντα άνθρωποι που θα με ρωτήσουν για σχετική με το θέμα βιβλιογραφία. Αυτό που αναζητούν δεν είναι ένας κατάλογος που θα βάζει στο μικροσκόπιο, θα αναλύει, θα κατηγοριοποιεί και θα ερμηνεύει την ανθρώπινη συμπεριφορά με έναν αυστηρά ακαδημαϊκό τρόπο που θα απευθύνεται σε σχετικούς με την επιστήμη επαγγελματίες. Αυτό που θέλουν είναι ένα βιβλίο για την ανθρώπινη εμπειρία, για τα συναισθήματα που χρωματίζουν τη ζωή μας και επηρεάζουν τις αποφάσεις μας, πολύ περισσότερο από ότι επιτυγχάνει να κάνει η ορθολογική ερμηνεία του κόσμου. Θέλουν να διαβάσουν προσωπικές ιστορίες με όλο το φάσμα των αδυναμιών των ανθρώπων που τις διηγούνται, να μετρήσουν το δικό τους βίωμα σε σχέση με τα ζητήματα που έχουν απασχολήσει τους συνανθρώπους τους. Θέλουν να αντιμετωπίσουν το βιβλίο σαν καταγραφή, να λάβουν βοήθεια δια της «μεθόδου» της αλληλοδιδακτικής, να καταλάβουν περισσότερα για την δική τους ζωή από αυτό και να χρησιμοποιήσουν τις ιδέες του στην καθημερινότητά τους. Χρειάζονται έναν οδηγό στον οποίο να ανατρέχουν στις δύσκολες στιγμές. Αναζητούν ένα μονοπάτι που θα τους προτείνει εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης δύσκολων καταστάσεων και θα τους δείξει τα βήματα για να κατακτήσουν τους στόχους τους. Κι ακόμα, αναζητούν ένα τρόπο να ξεκαθαρίσουν στόχους, να βάλουν προτεραιότητες, να μάθουν να αρθρώνουν τις ανάγκες τους με τρόπο που αυτές να μπορούν μεθοδικά να δουλευτούν και να δρομολογηθούν στην ικανοποίησή τους. Όχι μόνο θεωρία αλλά και εφαρμογή. Δηλαδή, πράξη”.

Με αυτή την εισαγωγή ξεκινάει το βιβλίο της Ξαναγράφοντας την Ιστορία της Ζωής σου η Δέσποινα Λιμνιωτάκη, δίνοντας ταυτόχρονα έναν δικό της ορισμό στο τι θα πει και πώς λειτουργεί η βιβλιοθεραπεία για τους περισσότερους ανθρώπους.

Όταν ερχόμαστε σε επαφή με όλο το φάσμα της συμπτωματολογίας ενός προβλήματος ή μιας δύσκολης κατάστασης που επηρεάζει όχι μόνο το περιβάλλον αλλά, κυρίως, τον οργανισμό και την ψυχοκοινωνική μας σχέση με τον κόσμο, πολύ συχνά ψάχνουμε να κατανοήσουμε αυτό που μας συμβαίνει στον γραπτό λόγο. Αναζητάμε το γραπτό βίωμα κάποιου που βρέθηκε στην ίδια θέση πριν από μας, που έψαξε ή έζησε τις δικές μας απορίες και άντλησε από αυτές πολύτιμη γνώση. Αυτή η γνώση έγινε ο χάρτης για το μέλλον του και ένας μπούσουλας που θα μπορούσε να βοηθήσει κι εμάς τους ίδιους να βάλουμε τις σκέψεις μας σε κάποια σειρά. Σε άλλη περίπτωση και χωρίς να έχουμε ξαναζήσει ανάλογη ένταση ή προβληματισμό, είναι δύσκολο να ξεκαθαρίσουμε τις προτεραιότητες ενός πολύπλοκου θέματος, να μετρήσουμε τα βήματά μας ή να βρούμε την έξοδο από αυτά που μας βαραίνουν, κυρίως επειδή δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε συγκριτικά σε σχέση με το παρελθόν.

Η βιβλιοθεραπεία είναι η χρήση βιβλίων - η ανάγνωση, ανάλυση και αποσαφήνιση θεμάτων σε σχέση με αυτά - με τρόπο που να γεφυρώνεται το χάσμα ανάμεσα στην προηγούμενη εμπειρία και στην τωρινή κατάσταση που ζούμε. Η ιδέα πίσω από αυτή την διαδικασία είναι η χρήση ιστοριών, θεμάτων, κειμένων ως μονοπάτια για να συναντήσουμε τον θεραπευτικό εαυτό. Πρόκειται για μια συμπληρωματική, ως προς τις παραδοσιακές τεχνικές ψυχοθεραπείας, διαδικασία που μπορεί να ειδωθεί ως κομμάτι της ευρύτερης δουλειάς που κάνουμε με τον εαυτό μας. Είναι κατάλληλη για άτομα και ομάδες, προσφέρει όλες τις αφορμές για να ξεκινήσει μια συζήτηση, ενθαρρύνει την επικοινωνία και ενισχύει τους δεσμούς ανάμεσα στα διαφορετικά πρόσωπα που παίρνουν μέρος στην ψυχοθεραπευτική διαδρομή.

Υπάρχουν διαφορετικά είδη βιβλιοθεραπείας ανάλογα με τις θεματικές ενότητες, τους στόχους ή τα περιβάλλοντα στα οποία αποφασίζουμε να εφαρμόσουμε αυτή την τεχνική:

Η δημιουργική εκδοχή της διαδικασίας κατά τη διάρκεια της οποίας γίνεται χρήση ποιημάτων, λογοτεχνικών κειμένων ή μεγαλύτερων έργων, αποσπασμάτων ή χαϊκού προς συζήτηση από μια ομάδα ανάγνωσης.  Είναι το πιο «ελεύθερο» κομμάτι της βιβλιοθεραπείας, δεν έχει αυστηρούς κανόνες ενώ η συζήτηση δεν είναι κατευθυνόμενη.  Θυμίζει λίγο τη διαδικασία του «free association”  του Φρόιντ, αφού επιτρέπει στους συμμετέχοντες να μιλήσουν για οποιαδήποτε σκέψη τους έρθει στο μυαλό, χωρίς περιορισμούς.

Η εξελικτική εκδοχή της, που λαμβάνει χώρα σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα και έχει ως στόχο να βοηθήσει εκπαιδευτικούς, γονείς και παιδιά να κατανοήσουν περισσότερα τα θέματα που αφορούν στο ηλικιακό και αναπτυξιακό τους στάδιο.

Η κλινική εκδοχή της, που αφορά στοχευμένο υλικό προς ανάγνωση από τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν θέματα ψυχικής υγείας και θα ήθελαν να γνωρίσουν καλύτερα τις παραμέτρους αυτών των θεμάτων.  Μερικά από τα θέματα στα οποία η βιβλιοθεραπεία μπορεί να ρίξει επιπλέον φως, είναι θέματα σχέσεων, αγχώδους διαταραχής, διαταραχών λήψης τροφής, διαχείρισης απώλειας και εξαρτήσεων. 

Ιδιαίτερα σημαντική είναι επίσης η χρήση βιβλίων στις συζητήσεις μας με τα παιδιά. Δείτε εδώ γιατί.

Η κοινότητα του The Healing Tree προτείνει βιβλία για διάφορες καταστάσεις που απασχολούν τους αναγνώστες, από ζητήματα ψυχικής υγείας, μέχρι απορίες επαγγελματικής ενδυνάμωσης και σταδιοδρομίας.

Η βιβλιοθεραπεία είναι συνήθως ένας οικονομικός, ευχάριστος τρόπος για να κάνει κάποιος εισαγωγή σε ζητήματα ψυχικής υγείας, να αναρωτηθεί, να πειραματιστεί και να ψάξει. Δίνει έναυσμα για προβληματισμό απέναντι στις προκλήσεις τις καθημερινότητας, μας ταξιδεύει και, πολλές φορές, κάνει τον κόσμο μας πιο ευχάριστο. Τα βιβλία άλλωστε έχουν και αυτή την ιδιότητα, να μας μεταφέρουν σε φανταστικούς, ιδανικούς παραδείσους στους οποίους η ευτυχία δεν είναι άπιαστο όνειρο. Ωστόσο, όπως είπαμε και παραπάνω, πρόκειται ουσιαστικά για μια συμπληρωματική διαδικασία που σε καμία περίπτωση δεν αντικαθιστά τη δουλειά με έναν επαγγελματία.