Ψυχοθεραπεία από την οθόνη: Μια συνάντηση, αλλιώς*

Η ψυχοθεραπεία μέσω βιντεοκλήσης, συνήθως Skype, έχει διαδοθεί ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία. Η επικοινωνία μέσα από την οθόνη έχει γίνει οικείο μέρος της ζωής για πολλούς ανθρώπους και, αναπόφευκτα, έχει γίνει και τρόπος συνάντησης θεραπευτή και θεραπευόμενου.

Σε αυτή την εξέλιξη, μαζί με την τεχνολογία, έχει συμβάλλει και η αυξημένη κινητικότητα των ανθρώπων. Όλο και περισσότεροι μετοικούν σε διαφορετικές πόλεις ή και χώρες, ή απουσιάζουν συχνά, για διάφορους λόγους, από την πόλη της κύριας κατοικίας τους. Το Skype τους επιτρέπει να συνεχίσουν μια θεραπεία που αλλιώς θα διακοπτόταν, ή και να ξεκινήσουν μια νέα. Επιπλέον, άνθρωποι που ζουν σε αραιοκατοικημένες περιοχές, ή έχουν σωματικούς περιορισμούς στην μετακίνηση τους, έχουν την δυνατότητα πρόσβασης σε αυτήν. Η ψυχοθεραπεία μέσω Skype φαίνεται πως έχει ένα σημαντικό πλεονέκτημα έναντι του τηλεφώνου, που ποτέ δεν διαδόθηκε ιδιαίτερα ως θεραπευτική πρακτική. Το οπτικό στοιχείο είναι μια καίρια προσθήκη σε όσα λέγονται, διευκολύνει την σύνδεση και επιτρέπει την παρατήρηση της μη λεκτικής συμπεριφοράς. Έτσι, η διαδικασία μοιάζει αρκετά με την πρόσωπο με πρόσωπο θεραπεία.

Είναι σαν να βρίσκομαι στον ίδιο χώρο με τον θεραπευτή;

Η σύντομη απάντηση σε αυτό είναι όχι - πράγμα που καθένας που έχει επικοινωνήσει με οικεία πρόσωπα μέσω Skype μπορεί εύκολα να καταλάβει. Η θεραπευτική σχέση δεν είναι μια απλή συνάντηση δύο προσώπων όπου ανταλλάσσονται πληροφορίες, αλλά κάτι πολύ περισσότερο. Υπάρχουν λοιπόν θέματα που κανείς πρέπει να έχει υπόψη του και ιδιαιτερότητες που πρέπει να διαχειριστεί.

Η εξοικείωση με το τεχνικό μέρος είναι κάτι εντελώς βασικό, όπως και η φροντίδα για την καλή ποιότητα της σύνδεσης. Καθυστερήσεις, διακοπές και παραμορφώσεις σε ήχο και εικόνα υπάρχουν πάντα ως ενδεχόμενα και μπορεί να διασπάσουν την διαδικασία.

Η ιδιωτικότητα της συνάντησης, που είναι θεμέλιο της θεραπευτικής εμπιστοσύνης, υποστηρίζεται τεχνικά από πρωτόκολλα του Skype που κάνουν κατά τα φαινόμενα πολύ δύσκολη, έως απίθανη, την διαρροή μιας συνομιλίας. Όμως ο θεραπευτής δεν είναι σε θέση να εξασφαλίσει ο ίδιος, όπως θα γινόταν σε μια συνάντηση στο γραφείο του, έναν απολύτως ιδιωτικό χώρο. Ο θεραπευόμενος θα πρέπει να αναλάβει την αντίστοιχη ευθύνη για τον χώρο απ’ όπου θα συνδεθεί.

Ακόμα, η συνεδρία Skype γίνεται μέσα από μιαν οθόνη που πριν λίγο μπορεί να χρησιμοποιήθηκε από τον θεραπευόμενο για την παρακολούθηση ενός βίντεο, την επεξεργασία ενός εγγράφου ή την ανταλλαγή προσωπικών μηνυμάτων. Το γεγονός ότι κανείς μπορεί να περάσει ακαριαία, παραμένοντας στον οικείο του χώρο, στην συνάντηση με τον θεραπευτή, φέρνει μαζί με την ευκολία και ένα πρόβλημα: πώς γίνεται η αναγκαία αλλαγή στην συνείδηση, που στην φυσική συνάντηση διευκολύνεται με τον χρόνο της μετακίνησης και την είσοδο σε έναν χώρο που, για τον θεραπευόμενο, έχει μία και μόνη λειτουργία - την θεραπεία του; Τι γίνεται με το σώμα, που στο Skype φαίνεται ως εικόνα δύο διαστάσεων, συνήθως από τους ώμους και πάνω, και πώς αντιμετωπίζεται η αδυναμία της συνάντησης των βλεμμάτων, αφού η κάμερα δεν βρίσκεται μέσα στην οθόνη αλλά πάνω από αυτήν; Μια ένδειξη πως κάτι στην επικοινωνία είναι διαφορετικό είναι η παρατήρηση πολλών ότι οι σιωπές στη συνεδρία μέσω Skype φαίνονται πιο δύσκολες, περισσότερο φορτισμένες, και συχνά διαρκούν λιγότερο.

Υπάρχουν κάποιες προσαρμογές που βοηθούν;

Η προσέγγιση κάθε θεραπευτή καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την οριοθέτηση του θεραπευτικού πλαισίου, είτε σε συναντήσεις από κοντά, είτε μέσω Skype. Πολύ σημαντικό όμως είναι οι όροι της δουλειάς να είναι σαφείς, αρκετά αναλυτικοί και να συμφωνηθούν από την αρχή των συναντήσεων.

Σε περίπτωση μόνιμης μετακόμισης ενός θεραπευόμενου είναι καλό να συζητηθεί σε βάθος το ενδεχόμενο αυτός να αναζητήσει θεραπευτή επιτόπου. Αν αποφασιστεί η συνέχιση της θεραπείας, αλλά και σε μια θεραπεία που ξεκινά εξαρχής από απόσταση, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο, όποτε είναι δυνατόν, να πραγματοποιούνται και συναντήσεις με φυσική παρουσία.

Σε κάθε περίπτωση, ο θεραπευτής θα πρέπει να αξιολογήσει κατά πόσο κάθε συγκεκριμένος θεραπευόμενος μπορεί να βοηθηθεί από την διαδικασία, και να διερευνά, ρωτώντας, πώς είναι τα πράγματα γι’ αυτόν σε τακτά διαστήματα. Ενδεικτικά, ένας παράγοντας που βοηθά την διαδικασία είναι η εξοικείωση του θεραπευόμενου με τον ψηφιακό κόσμο. Σε βαθύτερο επίπεδο, θεραπευόμενοι που ο εσωτερικός κόσμος τους χαρακτηρίζεται από το στοιχείο της σύγκρουσης φαίνεται πως μπορούν να αξιοποιήσουν περισσότερο την θεραπεία Skype σε σχέση με εκείνους που αναζητούν πρωτίστως έναν ασφαλή δεσμό ως βάση για την εξέλιξη τους. Ο τρόπος αυτός μπορεί, επίσης, να είναι ένα άνοιγμα για ανθρώπους διστακτικούς να ξεκινήσουν θεραπεία, επειδή πιστεύουν πως ίσως πληγωθούν, ντροπιαστούν ή απορριφθούν μέσα σ’ αυτήν. Η αυξημένη αίσθηση προστασίας που μπορεί να τους παρέχει η σύνδεση από απόσταση ίσως βοηθήσει, και είναι πιθανό να προετοιμάσει το πέρασμα σε δια ζώσης συνεδρίες αργότερα.

Σε κάθε περίπτωση, είναι ευθύνη του θεραπευτή να μην αφήσει την δυνατότητα που δίνει η τεχνολογία να εκφυλιστεί σε ευκολία που υπονομεύει την διαδικασία. Η ίδια η θεραπεία σημαίνει την μετακίνηση του θεραπευόμενου προς νέους, συχνά αχαρτογράφητους στην αρχή, τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς. Όσο σημαντικό κι αν είναι να ανταποκρίνεται ο θεραπευτής στο αίτημα για θεραπεία στις νέες κοινωνικές πραγματικότητες, ακόμα περισσότερο σημαντικό είναι να κάνει σαφές πως η θεραπευτική σχέση έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις δέσμευσης από την μεριά του θεραπευόμενου ώστε να είναι βοηθητική.

Ο χρόνος δεν γυρίζει πίσω, και η τεχνική εξέλιξη άνοιξε μια πόρτα στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία που δεν φαίνεται πως μπορεί να ξανακλείσει. Η συνεδρία μέσω Skype δεν είναι, για τους περισσότερους θεραπευτές και θεραπευόμενους, ισοδύναμη της συνεδρίας με φυσική παρουσία. Όμως, μπορεί να επιτρέψει να γίνει θεραπεία όταν οι συνθήκες εμποδίζουν την συνάντηση πρόσωπο με πρόσωπο, είτε παροδικά, είτε μόνιμα. Το αν, και πώς, θα αξιοποιηθεί αυτή η δυνατότητα, είναι κάτι που θα διερευνήσουν, ο καθένας χωριστά και οι δυό μαζί, τα μέλη της θεραπευτικής δυάδας.

* Η σειρά #ConversationsWithFriends είναι ένα αφιέρωμα της κοινότητας του The Healing Tree σε συζητήσεις με επαγγελματίες διαφόρων ειδικοτήτων, με δημιουργούς και οραματιστές, γύρω από το θέμα της ψυχικής υγείας.