Τουρισμός Ψυχικής Υγείας: Δυνατότητες και Προοπτικές*

Ο όρος «τουρισμός υγείας» αφορά σε ένα ευρύ φάσμα ιατρικών υπηρεσιών και προϊόντων για όσους επιθυμούν να ταξιδέψουν σε διαφορετική χώρα από την δική τους προκειμένου να αναζητήσουν θεραπεία σε ένα πρόβλημα που τους απασχολεί. Συνδυάζοντας παραμονή σε έναν προορισμό της αρεσκείας τους με θεραπευτική αγωγή και υποστήριξη, οι τουρίστες υγείας έχουν τα χαμηλότερα κόστη, την εξειδικευμένη βοήθεια και την προσωπική επιλογή γιατρών/θεραπευτών ως επιπλέον κίνητρα για να μετακινηθούν από την πατρίδα τους σε ένα οργανωμένο κέντρο.

Ο Τουρισμός Υγείας περιλαμβάνει αρκετές υποκατηγορίες που περιγράφουν τις δυνατότητες που έχει κάποιος προκειμένου να σχεδιάσει το πρόγραμμα που θα εξυπηρετήσει τον σκοπό του: υπάρχει καταρχάς ο τουρισμός που καλύπτει εξειδικευμένες ιατρικές ανάγκες θεραπείας και παρακολούθησης (σε αυτή την κατηγορία υπάγονται και οι χειρουργικές επεμβάσεις πάσης φύσεως, οι θεραπείες γονιμότητας, οι οδοντιατρικές εργασίες κ.λ.π), ο τουρισμός ευεξίας που αφορά στις υπηρεσίες που βοηθούν έναν άνθρωπο να βελτιώσει ή ενισχύσει την συνολική του κατάσταση (spa, συμπληρωματικές θεραπείες) και ο ιαματικός τουρισμός που διευκολύνει τον τουρίστα να προσεγγίσει τις ιαματικές πηγές που έχει μια χώρα. Η κατηγορία που απουσιάζει ως επιλογή είναι ακόμα αυτή της ψυχικής υγείας.

Τα τελευταία χρόνια έχει διαπιστωθεί μια αυξανόμενη επιθυμία - κυρίως ανάμεσα στους ανθρώπους των μεγαλουπόλεων - να καταφύγουν σε κέντρα που θα μπορούσαν να απαντήσουν σε ανάγκες διαχείρισης του άγχους, των συμπτωμάτων κατάθλιψης, των εξαρτήσεων καθώς και των διαταραχών πρόσληψης τροφής από τα οποία υποφέρει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Η χώρα μας, με το άψογο κλίμα, τα εκατοντάδες καταλύματα και τους καλύτερους επαγγελματίες τόσο του τουρισμού αλλά κυρίως της υγείας, θα μπορούσε να αποτελέσει ιδανική επιλογή για να επενδύσει κανείς στον τουρισμό ψυχικής υγείας. Μια τέτοια επένδυση σε δομές και υπηρεσίες ψυχικής υγείας δεν θα ωφελούσε μόνο επισκέπτες αλλά κυρίως τις τοπικές κοινότητες αφού επιπλέον θα μπορούσε να καλύψει ανάγκες εκπαίδευσης προσωπικού και εύρεσης εργασίας για ανθρώπους από διαφορετικά περιβάλλοντα (και φυσικά για όσους χρειάζονται μια δεύτερη ευκαιρία στην ζωή). Ωστόσο, παρά το παγκόσμιο ενδιαφέρον, πρόκειται για ένα από τα λιγότερο συζητημένα θέματα.

Οι λόγοι για την δυσκολία ανάπτυξης αυτού του είδους τουρισμού είναι πολλοί και ποικίλοι: καταρχάς η ψυχική υγεία δεν έχει απαγκιστρωθεί πλήρως από τα γρανάζια της «αναπηρίας» ενώ στην χώρα μας ο γενικός όρος κάτω από τον οποίο υπάγονται όλοι είναι ο άτομα-με-αναπηρίες. Κι ενώ χώρες όπως η Αγγλία αγωνίζονται να δείξουν στον υπόλοιπο κόσμο το πώς τα συμπτώματά μας δεν καθορίζουν απαραίτητα τον τρόπο με τον οποίο θα κυλήσει όλη η υπόλοιπη ζωή μας σαν η μοίρα για τους λήπτες υπηρεσιών υγείας να είναι προδιαγεγραμμένη, εδώ η λέξη αναπηρία μπερδεύει διαφορετικές ανάγκες και τρόπους υποστήριξης των ληπτών υπηρεσιών και μόνο μια εκ βαθέων συζήτηση με επαγγελματίες διαφόρων ειδικοτήτων θα μπορούσε να οδηγήσει σε ασφαλή συμπεράσματα και θετικές αλλαγές - κανείς ωστόσο δεν εμφανίζεται διατεθειμένος να την ξεκινήσει.

Ένας άλλος σοβαρότατος λόγος γι’ αυτή την καθυστέρηση είναι η έλλειψη ερευνών που θα μπορούσαν να ρίξουν φως στο πώς οι άνθρωποι με σοβαρά συμπτώματα λειτουργούν σε διαφορετικά, μη σταθμισμένα για τις ανάγκες τους περιβάλλοντα. Δυστυχώς, σε αρκετές περιπτώσεις, ο τουρισμός ευεξίας προτείνεται λανθασμένα ως λύση για την ανακούφιση των ενοχλήσεων που αυτοί οι άνθρωποι βιώνουν. Το κουβάρι της ψυχικής υγείας είναι μπλεγμένο με εναλλακτικές προτάσεις και προχειρότητα, ενώ η λέξη «θεραπεία» έχει γίνει λάστιχο παρερμηνειών και κερδοσκοπικών βλέψεων από ανθρώπους που δεν είναι επιστήμονες. Και σε αυτή την περίπτωση λοιπόν χρειάζεται οργάνωση ξεκινώντας από τα πάνω κλιμάκια, από τις προτάσεις των επίσημων φορέων και των επιστημονικών συλλόγων και επιτροπών για το θέμα.

Τέλος, ο τουρισμός προϋποθέτει κοινωνικοποίηση. Προϋποθέτει ενσωμάτωση και αποδοχή. Στην Ελλάδα είμαστε πίσω τόσο σε θέματα αποδοχής όσο και σε νοοτροπία αντιμετώπισης του διαφορετικού και αυτό συνιστά μια εσωτερική μας, επίκτητη «αναπηρία» που αρχίζει και τελειώνει στις ιδεολογικοπολιτικές μας αγκυλώσεις.

Ο τουρισμός ψυχικής υγείας είναι ένα πεδίο μέσα από το οποίο θα μπορούσαν να προκύψουν συνέργειες και καλές πρακτικές, συνεργατικά σχήματα και βοήθεια για ομαλή προσαρμογή στην κοινότητα για τους ανθρώπους που το χρειάζονται. Δεν απαιτεί νοσοκομειακό περιβάλλον αλλά ανθρωποδίκτυα, μπορεί να ενθαρρύνει περισσότερους ανθρώπους να παραμείνουν σταθεροί στο θεραπευτικό τους πρόγραμμα και να πάρουν από κοινού με τους θεραπευτές την ευθύνη για την πορεία της υγείας τους. Μπορεί να λειτουργήσει σε συνδυασμό με άλλες κατηγορίες τουρισμού, να βοηθήσει ζητήματα αποκατάστασης, γρήγορης επούλωσης και διαχείρισης αλλαγών. Είναι κρίμα επομένως, ως θέμα, να μένει έξω από τις αναζητήσεις και τις αναπτυξιακές μας προσπάθειες.

* Η Δέσποινα Λιμνιωτάκη είναι Ψυχολόγος MSc και Πρόεδρος της Κοιν.Σ.Επ κοινωνικής φροντίδας The Healing Tree. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο marketnews.gr στις 17/07/2018.