Μια ψυχολογική θεώρηση του κουτσομπολιού

Τι είναι αυτό που το λένε κουτσομπολιό, αυτό στο οποίο κανείς δεν θα ήθελε να πέσει θύμα, αλλά του οποίου γίνεται ευχαρίστως πρέσβης... "κακής" θελήσεως;

Μην είναι άλλη μια ηδονή στον κατάλογο των μέσων με τα οποία ένας άνθρωπος μπορεί να προσφέρει ευχαρίστηση σε έναν συνανθρωπό του συναινούντα; Μήπως πάλι είναι ένα κολάσιμο ελάττωμα, προνόμιο μερικών ποταπών υπάρξεων που στερούνται ενδιαφερόντων στη ζωή, προσωπικής καλλιέργειας ή διακριτικότητας, στοιχεία ικανά να τους κάνουν να κρατήσουν τη μύτη τους μακριά από τις υποθέσεις των άλλων;

Γνωρίζουμε πολλά παραδείγματα κουτσομπόληδων του κόσμου, ανθρώπων που αρέσκονται στο να σχολιάζουν τις κινήσεις των άλλων αντί να επικεντρώνονται στα προβλήματα της δικής τους ζωής. Ξέρει όμως κανείς έναν τουλάχιστον άνθρωπο που να μην έχει αμαρτήσει δια του κουτσομπολιού ή πιο ευγενικά, με το να έχει κάνει “κοινωνική κριτική” έστω και μία φορά στη ζωή του; Αντιθέτως, υπάρχουν άνθρωποι που έχουν στηρίξει ολόκληρη την προσωπικότητά τους πάνω στην κριτική που ασκούν σε όλους τους υπόλοιπους, εκτός από τον εαυτό τους.

Κι όμως, οι επιστήμονες της κοινωνικής ψυχολογίας ισχυρίζονται ότι έχουμε ανάγκη το "κουτσομπολιό". Για την ακρίβεια, ολόκληρος ο πολιτισμός μας είναι βασισμένος σε διάφορες τεχνικές επικοινωνίας, μία από τις οποίες είναι και το κουτσομπολιό. Κι αυτό επειδή η ανταλλαγή πληροφοριών για τα έργα και τις ημέρες των συνανθρώπων μας, έχει τριπλή αξία. Όταν το κουτσομπολιό είναι καλοπροαίρετο, δένει τους ανθρώπους μιας κοινότητας μεταξύ τους, ενισχύει τους δεσμούς τους και την ομαδική τους ταυτότητα, δημιουργεί παρεάκια και συμμαχίες. Αν σκεφτούμε την θεωρία της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους που θέλει την ανθρώπινη φύση να επιβιώνει, να μεγαλουργεί και να αναπαράγεται κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, τότε το κουτσομπολιό αποτελεί όπλο επιβίωσης του ισχυρότερου. Επιπλέον, καλλιεργεί το χάρισμα της διορατικότητας ή αλλιώς της μαντικής - όπως θέλετε πείτε το - αλλά και της κατανόησης αφού - προσπαθώντας να ανακαλύψουμε την επόμενη κίνηση του διπλανού μας - τα πιο βαθιά του κίνητρα και τα συναισθήματά του, μαθαίνουμε να συναισθανόμαστε, να βάζουμε δηλαδή τον εαυτό μας στη θέση του άλλου και να προσπαθούμε να τον καταλάβουμε. Τέλος, το κουτσομπολιό είναι η ζυγαριά της θέσης μας εκεί έξω, ο μετρητής της αξίας μας, αφού ακούγοντας πράγματα για τους άλλους αλλά και ανακαλύπτοντας τι έχουν πει άλλοι για μας, μπορούμε να κάνουμε συγκρίσεις, να βρούμε πόσο μετράμε και σε ποια θέση στην ιεραρχία της κοινότητας βρισκόμαστε.

Πέρα από όλα όμως, το κουτσομπολιό είναι ένα ξέσπασμα του εαυτού μας, μια διέξοδος από τα αληθινά προβλήματα της ζωής: μιλώντας για ασήμαντα πράγματα που αφορούν στους άλλους, καταφέρνουμε να ξεχαστούμε οι ίδιοι. Με αυτή την έννοια, με το να συγκεντρωνόμαστε στα κακώς κείμενα των διπλανών, ξορκίζουμε τα δικά μας αδύνατα σημεία, μαθαίνουμε μέσα από το σχολιασμό τι είναι κοινώς αποδεκτό και τι θεωρείται παραφωνία – μαθαίνουμε από τις παραλείψεις των άλλων και προετοιμαζόμαστε κατάλληλα για τις μάχες που κρύβει το μέλλον. Και βέβαια, τελικά, το κουτσομπολιό είναι απλώς ένα παιχνιδάκι, ο καθημερινός μας πασατέμπος.

Ωστόσο το κουτσομπολιό είναι ύπουλο, μπορεί να βλάψει, να καταστρέψει, να αφανίσει και τις περισσότερες φορές δημιουργεί μια αρνητική κατάσταση με ντόμινο από λόγια, εικασία ή προσβολές. Οι περισσότεροι μάλιστα από μας το έχουμε συνδέσει με μια αρνητική εμπειρία δικιά μας ή προσφιλούς μας προσώπου. Ο κακοπροαίρετος σχολιασμός της ζωής του άλλου μπορεί να πληγώσει ανεπανόρθωτα αυτό το άτομο για το οποίο γίνεται λόγος, όταν μάλιστα δεν είναι παρόν να υπερασπίσει τον εαυτό του. Αν και πολλοί άνθρωποι καταδικάζουν τέτοιες πρακτικές, γίνονται συχνά θύτες άθελά τους ή ηθελημένα. Το κακό, άλλωστε, δεν αργεί να συμβεί…

Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι κουτσομπόληδες; Οι άνδρες ή οι γυναίκες; Η απάντηση είναι και οι δύο εξίσου. Οι άνδρες εστιάζουν περισσότερο στην πρακτική του χρησιμότητα - τους ενδιαφέρουν τα παιχνίδια εξουσίας και το κουτσομπολιό τους περιστρέφεται γύρω από αυτά: ποιος είναι ο καλύτερος, ο πιο δυνατός κρίκος, τι παίζει φέτος, ποιος είναι ο συντομότερος δρόμος για την ανατροπή του άλλου. Οι γυναίκες μιλούν περισσότερο για εμφάνιση, για συναισθήματα και συμπεριφορά με γλώσσα που μπορεί να τσακίσει κόκκαλα.

Πόσο μπορούμε να αντέξουμε ένα αρνητικό σχόλιο ή μια κριτική που απευθύνεται στο πρόσωπό μας; Κανείς δεν θέλει να τον σχολιάζουν αρνητικά – τι κι αν μερικοί πιο τολμηροί ισχυρίζονται το αντίθετο. Κι αν δεν πρόκειται για κουτσομπολιό αλλά για κριτική; Όντας καλοί ακροατές της κριτικής, έχουμε μεγαλύτερες πιθανότητες να καταλάβουμε τι πραγματικά θέλει να πει ο διπλανός μας και τελικά να ωφεληθούμε από τα λόγια του. Θυμηθείτε ότι δεν είναι απαραίτητο ο άνθρωπος που ασκεί κριτική να θέλει να μας βλάψει, αντίθετα, ακόμα κι αν δεν καταφέρει να εκφραστεί με τακτ, μπορεί να μας βοηθήσει απεριόριστα.

Σύμφωνα με τον Αμερικάνο κλινικό ψυχολόγο Robert Markman, προκειμένου να κάνουμε εποικοδομητική χρήση της κριτικής που γίνεται στο άτομό μας, είναι απαραίτητο να μάθουμε να συγκρατούμε εκείνη την στιγμή τα συναισθήματά μας, θετικά ή αρνητικά. Κι αυτό γιατί, με το που ακούμε συνήθως κάτι, το αίμα ανεβαίνει στο κεφάλι, θέλουμε να υπερασπιστούμε αμέσως τον εαυτό μας ενάντια στην κριτική που μας γίνεται (η οποία κατά τη γνώμη μας είναι πάντα άστοχη, άδικη και απαράδεκτη).

1) Σκεφτείτε προτού αντιδράσετε από που προέρχεται η κριτική, τι την προκάλεσε και γιατί έγινε τη στιγμή που έγινε.

2) Αναγνωρίστε σημεία με τα οποία συμφωνείτε στην κριτική, άλλωστε πολλές φορές και τα πιο τρομερά πράγματα κρύβουν μια δόση αλήθειας.

3) Μείνετε στοχαστικοί, συζητήστε την άποψη του άλλου και καταλήξτε σε κοινά συμπεράσματα με τον κριτή σας, αφού πρώτα διαπραγματευτείτε με ηρεμία την άποψή του.

4) Ζητήστε από τους άλλους να σας δίνουν ανατροφοδότηση της δουλειάς ή της συμπεριφοράς σας σε τακτά χρονικά διαστήματα, προκειμένου να μπορέσετε να βελτιώσετε τα κακώς κείμενα.

Και πάνω από όλα παραμείνετε ανοιχτόμυαλοι. Η κριτική δεν έβλαψε ποτέ κανένα – η κακή αντίδραση προς αυτή είναι που ζημιώνει το θύμα, σχεδόν πάντα.