Ο Ψυχολόγος και το Σχολείο: γιατί καταφεύγουμε ολοένα και περισσότερο στους επαγγελματίες της ψυχική
Τα τελευταία χρόνια, ο χώρος της εκπαίδευσης έχει δεχθεί τις επιρροές της επιστήμης της ψυχολογίας σε θέματα που αφορούν στη διδασκαλία και στη μάθηση. Όλο και περισσότερο ενθαρρύνεται η συνεργασία των εκπαιδευτικών με επαγγελματίες της ψυχικής υγείας μέσω εργαστηρίων ή ενημερωτικών ημερίδων, ενώ αρκετοί εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων και ειδικοτήτων ενημερώνονται τακτικά για τα τελευταία πορίσματα των ερευνών πάνω στις μαθησιακές δυσκολίες και τα ψυχοκοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά. Πολλοί καθηγητές ενσωματώνουν το παιγνίδι και το βίωμα στην δουλειά τους, προσπαθώντας να καλλιεργήσουν τις κοινωνικές δεξιότητες και το ομαδικό πνεύμα ανάμεσα στα μέλη της ομάδας των μαθητών τους. Είναι όμως η συνεργασία με τον επιστήμονα της ψυχολογίας μια τάση της εποχής ή μπορεί ουσιαστικά να συμβάλλει στην βελτίωση της ποιότητας της δουλειάς του εκπαιδευτικού; Πόσο μπορούν οι ψυχολογικές μέθοδοι και τεχνικές να βοηθήσουν το παιδί μέσα στην τάξη; Ποιες είναι οι αρμοδιότητες του καθηγητή σε σχέση με τα προβλήματα και τις ανησυχίες που μπορεί να βασανίζουν τους μαθητές του; Οι παρακάτω ερωτήσεις και απαντήσεις θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τη σχέση ψυχολογίας και εκπαίδευσης και τα οφέλη της συνεργασίας του σχολείου με έναν ειδικό της εν λόγω επιστήμης:
Με ποιόν τρόπο ένας ψυχολόγος ενισχύει τη δουλειά ενός εκπαιδευτικού;
Οι εκπαιδευτικοί σήμερα έχουν αρκετές γνώσεις ψυχολογίας γιατί - τόσο μέσα στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα όσο και στα μετέπειτα επιμορφωτικά σεμινάρια που παρακολουθούν - η ψυχολογία και οι κλάδοι της ως μαθήματα έχουν καίρια θέση στα ακαδημαϊκά πρoγράμματα σπουδών. Επομένως, οι εκπαιδευτικοί είναι αρκετά ευαισθητοποιημένοι σε θέματα που αφορούν στα ψυχοκοινωνικά προβλήματα παιδιών και εφήβων. Όμως αυτές οι πρώτες γνώσεις δεν είναι αρκετές. Όταν βρεθούν μπροστά σε περιπτώσεις που απαιτούν βαθύτερες γνώσεις ψυχολογίας είτε σηκώνουν τα χέρια ψηλά και δηλώνουν μη υπεύθυνοι για τον χειρισμό της περίπτωσης, είτε παραπέμπουν την εκάστοτε περίπτωση σε ειδικούς της ψυχικής υγείας εκτός σχολείου, πράγμα σωστό μεν, αλλά που δημιουργεί καθυστέρηση και σύγχυση από την πλευρά της οικογένειας και του ευρύτερου περιβάλλοντος. Αρκετά σχολεία δεν έχουν σχολικό ψυχολόγο και η παραπομπή σε κάποιον επαγγελματία εκτός σχολείου εξακολουθεί να αποτελεί ταμπού. Ενώ τα παιδιά ζουν υπό την επήρεια του σύγχρονου, βιαστικού τρόπου ζωής, οι εκπαιδευτικοί συχνά στέκονται αμήχανοι μπροστά σε συμπεριφορές παιδιών που μέχρι πρότινος ήταν άγνωστες. Είναι σημαντικό για έναν ψυχολόγο να μπορεί να κάνει δουλειά μέσα στο σχολικό περιβάλλον: ειδικευμένος να αντιμετωπίζει συγκρουσιακές καταστάσεις και να βοηθάει τους ανθρώπους να αντεπεξέλθουν στα προβλήματα και τις ανησυχίες που προκύπτουν από την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το περιβάλλον στο οποίο ζει κι εργάζεται, μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά το εκπαιδευτικό έργο. Είναι ένα τρίτο άτομο, ένας ανεπηρέαστος θεατής της σχέσης εκπαιδευτικού-μαθητή, ένας συντονιστής που μπορεί να επισημάνει τους κινδύνους και να βοηθήσει στο να απομακρυνθούν τα εμπόδια από την εκπαιδευτική διαδρομή.
Σε ποιό βαθμό μπορεί ένας εκπαιδευτικός να βοηθήσει ψυχολογικά τους μαθητές του;
Ένας εκπαιδευτικός οφείλει να ακούει τους ανθρώπους με τους οποίους έρχεται σε επαφή και να προσπαθεί να τους βοηθήσει με σεβασμό στις παιδαγωγικές αρχές και αξίες που διδάχθηκε και ενστερνίστηκε ο ίδιος. Μπορεί να πειραματιστεί με διάφορες μεθόδους που χρησιμοποιεί και η ψυχολογία, όπως για παράδειγμα το role play ή την εικαστική έκφραση, για να εμπλουτίσει το μάθημά του. Είναι απαραίτητο επίσης για έναν εκπαιδευτικό να είναι ενημερωμένος για διάφορα θέματα που αφορούν στη δουλειά του. Δεν μπορεί όμως να προβεί σε κάποια διάγνωση όταν δεν έχει αυτή την γνώση. Γενικά, ο εκπαιδευτικός πρέπει να αποφεύγει τις ταμπέλες και τους χαρακτηρισμούς, την κατηγοριοποίηση ή τον αποκλεισμό. Το καθημερινό μάθημα οφείλει να στοχεύει στην ενίσχυση των δυνάμεων που επηρεάζουν θετικά την πορεία κάθε μαθητή, στη μείωση του άγχους και των ενοχών και στην ελεύθερη επικοινωνία και αλληλεπίδραση των παιδιών μεταξύ τους και με τον εκπαιδευτικό.
Ποιός είναι ο ρόλος του ψυχολόγου στην εκπαιδευτική διαδικασία;
Ο ρόλος του ψυχολόγου είναι διακριτικός και η δουλειά του συστηματική και αθόρυβη. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρηθεί πως έρχεται στο σχολείο για να «ημερώσει» τα πνεύματα ή για να «θεραπεύσει». Δεν είναι ο άνθρωπος που θα επιβάλλει στο παιδί ή σ’έναν οποιοδήποτε ενήλικα να κάνει κάτι. Οι παρεμβάσεις έρχονται μέσα από την βελτίωση του περιβάλλοντος και την κατανόηση του τρόπου επικοινωνίας και δράσης των μελών μιας ομάδας. Είναι το πρόσωπο που θα δείξει τον δρόμο για κάτι διαφορετικό - για μια νέα εμπειρία και κυρίως για μια άλλη προσέγγιση σε ένα πρόβλημα. Το ίδιο μπορεί ένας ψυχολόγος να κάνει και για τον εκπαιδευτικό. Ψυχολόγοι και εκπαιδευτικοί μπορούν να συνεργαστούν στην αξιολόγηση της ποιότητας της δουλειάς τους μέσω της παρατήρησης, της ανταλλαγής απόψεων και εμπειριών. Έτσι η διαδικασία της μάθησης εμπλουτίζεται συνεχώς.
Μπορεί μια ομάδα να επηρεαστεί αρνητικά από την παρουσία ενός ψυχολόγου μέσα στο σχολείο;
Ο ρόλος του ψυχολόγου δεν είναι επεμβατικός, αλλά διευκρινιστικός, έχει σκοπό να αποσαφηνίσει κάποια θέματα και να αποφορτίσει καταστάσεις. Επουδενί μοιράζει ταμπέλες ή κατατάσσει τους ανθρώπους σε κατηγορίες όπως φοβούνται αρκετοί, αλλά αντίθετα βοηθάει τους ανθρώπους να αποχωριστούν τις κατηγορίες στις οποίες οι ίδιοι έχουν καταχωρήσει τους εαυτούς τους. Υπάρχει προκατάληψη γύρω από τον ρόλο και τις αρμοδιότητες ενός ψυχολόγου μέσα στο σχολείο αλλά η καλλιέργεια των σχέσεων και η ανταλλαγή των προβληματισμών ανάμεσα στα μέλη της σχολικής κοινότητας μπορεί να οδηγήσει σε μια δυνατή, αμοιβαία διαδρομή εμπιστοσύνης και αυτογνωσίας.
