Ποιος είναι ο ρόλος της οικογένειας στην επιλογή εκπαιδευτικής/επαγγελματικής κατεύθυνσης των εφήβων;

Ένας από τους βασικούς παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την επαγγελματική επιλογή, είναι η οικογένεια (άλλοι είναι το φύλο, οι επιθυμίες, οι στόχοι, οι αξίες κ.λ.π). Το σπίτι, μπορεί να επιδράσει στις επαγγελματικές αποφάσεις του εφήβου τόσο άμεσα, π.χ. μέσα από την υπόδειξη, τη συμβουλή, την προτροπή, ή την απαγόρευση, όσο και έμμεσα, δηλαδή μέσα από τη μετάδοση των οικογενειακών αξιών και στάσεων.

Σύμφωνα με έρευνες, οι νέοι τείνουν να επιλέγουν επαγγέλματα που είναι πολύ κοντά ή είναι τα ίδια με αυτά των γονιών τους (ιδιαίτερα του πατέρα). Έρευνα των Douglas και συνεργατών, έδειξε ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό (13% των αγοριών και 9% των κοριτσιών) επιδιώκουν να βρουν δουλειά σε διαφορετική κατηγορία από αυτή που θα επιθυμούσαν οι γονείς τους (με κατηγοριοποίηση της εργασίας σε ανώτερου επιπέδου, χειρωνακτική και μη χειρωνακτική). Άλλες έρευνες παρουσιάζουν μεγάλα ποσοστά επαγγελματικής επιλογής που ταιριάζει με το επάγγελμα του πατέρα. Αλλά και στις περιπτώσεις που οι νέοι δεν επιλέγουν το ίδιο επάγγελμα, οι έρευνες φανερώνουν μια σαφή προτίμηση σε επαγγέλματα που χαρακτηρίζονται από τις ίδιες αξίες ή μοιράζονται κοινές δραστηριότητες. Η κληροδότηση του επαγγέλματος εμφανίζεται συχνότερα στις περιπτώσεις των οικογενειών που έχουν κάνει μεγάλες οικονομικές επενδύσεις στο επάγγελμα αυτό ή έχουν σημειώσει μεγάλη επιτυχία και κοινωνική αναγνώριση μέσα από αυτό. Ομοίως, η τάση αυτή παρουσιάζεται και στις μικρές αγροτικές ή εργατικές κοινότητες (γεωργοί, κτηνοτρόφοι, ανθρακωρύχοι).

Ο Carter το 1966 παρουσίασε την επιλογή του επαγγέλματος ως αποτέλεσμα της επιρροής που ασκεί το οικογενειακό περιβάλλον, διακρίνοντας τρία είδη περιβάλλοντος που επηρεάζουν τις επιλογές των εφήβων:

1. Το περιβάλλον που ως επίκεντρο έχει την οικογενειακή ζωή και το οποίο καλλιεργεί φιλοδοξίες για κοινωνική καταξίωση. Το περιβάλλον αυτό υποδιαιρείται στα : α) παραδοσιακό – αξιοπρεπές και β) νεόπλουτο. Σε αυτές τις κατηγορίες οικογενειακού περιβάλλοντος, οι γονείς, πολύ συχνά, θεωρούν πως οι επαγγελματικές αποφάσεις των παιδιών τους, τους αφορούν και παρεμβαίνουν άμεσα. Άλλοι, αποφασίζουν για την «καταλληλότητα» του επαγγέλματος και στη συνέχεια το προωθούν ως ιδέα με έμμεσο τρόπο (συστάσεις, συμβουλές). Πάντως, το πιο συχνό φαινόμενο σε αυτόν το τύπο περιβάλλοντος, είναι ότι οι γονείς οριοθετούν τα γενικά κριτήρια για την επιλογή του επαγγέλματος, τα οποία στη συνέχεια πρέπει να ενστερνιστούν τα παιδιά.

2. Το περιβάλλον της εργατικής τάξης, στο οποίο τα παιδιά δεν έχουν μεγάλο περιθώριο επιλογής και προορίζονται για εργασίες παρόμοιες με εκείνες των γονιών τους. Όλες οι δουλειές θεωρούνται ίδιες και δεν παίζει ρόλο ποια θα επιλέξει να κάνει το παιδί.

3. Το περιβάλλον των ανειδίκευτων και μη προνομιούχων στρωμάτων, στο οποίο δεν ενδιαφέρει τους γονείς τι δουλειά θα κάνουν τα παιδιά, αρκεί αυτά να φέρνουν κάποιο εισόδημα στην οικογένεια.

Ο Carter θεωρεί ότι η επιλογή και, κατ’επέκταση, η είσοδος σε κάποιο επάγγελμα είναι αποτέλεσμα «κατήχησης» που επιτυγχάνεται μέσα από την επαφή του εφήβου με την εργασία που κάνουν οι γονείς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κάντας, Α. & Χαντζή, Α. (1991). Ψυχολογία της εργασίας. Θεωρίες επαγγελματικής Ανάπτυξης. Στοιχεία Συμβουλευτικής. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Κασσωτάκης, Μ. (2002). Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός: Θεωρία και Πράξη. Αθήνα: Τυπωθήτω – Δαρδανός.

Aronson, E., Akert, R. M, & Wilson, T. D. (2006). Social Psychology. US: Prentice-Hall.

* Η Δέσποινα Λιμνιωτάκη είναι Κοινωνική Ψυχολόγος, Ιδρύτρια της The Healing Tree community for Mental Health και έχει εργαστεί στο πεδίο της Επαγγελματικής Συμβουλευτικής σε συνεργασία με φορείς του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα