Αναζήτηση
Δέσποινα Λιμνιωτάκη, Ψυχολόγος MSc
Η σιωπηλή μάχη κατά της παχυσαρκίας
Παρόλα τα άρθρα που έχουν γραφτεί κατά καιρούς για τα οφέλη της σωστής διατροφής, την αποφυγή των καταχρήσεων και τις βλαβερές συνέπειες της παχυσαρκίας στην υγεία, πολλοί άνθρωποι τρέμουν στην ιδέα να συμπεριλάβουν στο καθημερινό τους διατροφολόγιο περισσότερα χορταρικά και λιγότερα ζωϊκά λίπη, αν αυτό δεν τους επιβληθεί από κάποιον ειδικό της υγείας, δυσκολεύονται να κρατήσουν ένα πρόγραμμα διατροφής ή ξαναπαίρνουν τα κιλά που έχασαν μετά από μεγάλη προσπάθεια και μάχη με τον εαυτό τους.
Η Ελλάδα κατέχει μια από τις πρώτες θέσεις όσον αφορά στο πρόβλημα της παχυσαρκίας (στη χώρα μας σύμφωνα με τα δεδομένα του 2019 όπως αυτά ανακοινώθηκαν από την Ελληνική Στατιστική Αρχή, και αφορούν άνδρες και γυναίκες ηλικίας 15 ετών και άνω, ένας στους δύο άνδρες και μία στις τρεις γυναίκες είναι υπέρβαροι, ενώ ένα στα έξι άτομα είναι παχύσαρκο. Όπως παγκοσμίως έτσι και στη χώρα μας, η συχνότητα της παχυσαρκίας εκτιμάται ότι θα αυξηθεί προοδευτικά με αποτέλεσμα το 2035, το 39% των ενηλίκων στην Ελλάδα να είναι παχύσαρκοι. Πηγή: ΕΟΔΥ) ενώ η περίφημη «μεσογειακή διατροφή» παραμένει για πολλούς Έλληνες μία εξαγώγιμη μόνο τάση της εποχής.
Και αν και τα προγράμματα διατροφής ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια - υποσχόμενα να απαλλάξουν τον κόσμο από τα κιλά που θέλει να ξεφορτωθεί και να τον βοηθήσουν να αποτοξινώσουν τον οργανισμό του - αρκετοί άνθρωποι κρύβουν την αδυναμία τους στο πολύ φαγητό πίσω από τα φαρδιά ρούχα και τη γνωστή ρήση: «τα πάχη μου τα κάλλη μου».
Ωστόσο, τελευταίες έρευνες της επιστήμης της ψυχολογίας αποκαλύπτουν πως η παχυσαρκία βλάπτει σοβαρά και την ψυχική υγεία. Οι άνθρωποι που φέρουν πολλά περιττά κιλά δεν διατρέχουν μόνο τον κίνδυνο μιας μελλοντικής καρδιακής δυσλειτουργίας, αλλά και μιας κατάθλιψης. Έτσι, τα κιλά πάυουν να έχουν οργανική "βάση" και μετατρέπονται σε πρόβλημα που χρειάζεται υποστήριξη και από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Πέρα από το ποιες τροφές προτιμά κανείς και ποιες όχι, υπάρχει το θέμα του πως τρώει κανείς, πότε τρώει και γιατί. Ο οργανισμός μας έχει ανάγκη το φαγητό προκειμένου να επιβιώσει αλλά το φαγητό είναι και μια αναγκαία απόλαυση, μια ιεροτελεστία του μυαλού, αυτό δεν μπορεί να το αμφισβητήσει κανείς. Ανάμεσα στην επιβίωση και την απόλαυση πολλοί πιστεύουν πως, το να προσέχει κανείς τα καθημερινά του γεύματα, να ελέγχει το βάρος του και να διαλέγει τι θα προσφέρει στον οργανισμό του και τι όχι, είναι μια βασανιστική διαδικασία ή μια διατροφική μόδα, κάτι σαν την ορθορεξία: άλλωστε, γιατί κανείς να βρίσκεται σε δίαιτα, όταν τα έχει καλά με τον εαυτό του; Αρκετοί γονείς αφήνουν τα παιδιά τους να τρώνε ανεξέλεγκτα, με το πρόσχημα πως η αυξημένη όρεξη είναι σημάδι καλής υγείας, ή επειδή τα παιδιά είναι «πάνω στην ανάπτυξή τους». Έτσι, δεν τους μαθαίνουν ποτέ να γευματίζουν.
Μεγαλώνοντας, πολλοί άνθρωποι συνδέουν το φαγητό με ευχάριστες ή δυσάρεστες προσωπικές και κοινωνικές περιστάσεις: με την παρέα, την έξοδο, τη διασκέδαση, αλλά και τη μοναξιά μπροστά από την τηλεόραση, και αδυνατούν να μπουν σε κάποιο διατροφικό πρόγραμμα που θα ωφελούσε την υγεία τους. Άλλοι φοβούνται ότι η υπερβολική ενασχόληση με το φαγητό και την προετοιμασία του, είναι σημάδι κάποιας διαταραχής, σαν την ανορεξία ή τη βουλιμία: έτσι τρώνε. Υπάρχουν αρκετά γνωμικά που «δικαιολογούν» τις διατροφικές παρασπονδίες, όπως όταν ακούμε πως «οι παχουλοί άνθρωποι είναι καλόψυχοι» ή πως είναι «αμαρτία» το να μην τρώει κανείς όλο του το φαγητό. Όμως, πέρα από τις αντιλήψεις σχετικά με τη διατροφή, υπάρχει ένα σιωπηλό ποσοστό ανθρώπων που δεν είναι ικανοποιημένο με το βάρος του, αλλά αισθάνεται πως δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να το μειώσει. Ανεξάρτητα από το πώς δημιουργήθηκαν εξαρχής, τα κιλά μπορεί να γίνουν συναισθηματικό βάρος, δύσκολο να το αποχωριστεί κανείς.
Παρακάτω βρες τις πιο συνηθισμένες αφορμές καταφυγής στο φαγητό που αφορούν στην έλλειψη ενός οργανωμένου προγράμματος σωστής διατροφής που λαμβάνει υπόψη του τα ψυχολογικά δεδομένα ενός προγράμματος.
Τι είναι αυτό που κρατάει τους ανθρώπους γαντζωμένους στην κατανάλωση φαγητού; Και τι μας εμποδίζει από το να τηρήσουμε ένα πρόγραμμα διατροφής, ιδιαίτερα όταν τα κιλά επηρεάζουν την υγεία και τη συνολική μας διάθεση;
Το Φαγητό ως Ανταμοιβή
Ως παιδιά, οι γονείς σας μπορεί να σας χάριζαν γλυκίσματα και φαγητά, ως ανταμοιβή για μια καλή πράξη ή ένα γεγονός, πχ. καλοί βαθμοί στο σχολείο, καλή διαγωγή κ.λ.π. Ως ενήλικες, μπορεί να επιβραβεύετε τον εαυτό σας με φαγητό μετά από μια προαγωγή, ένα καλό νέο ή μια δύσκολη μέρα που πέρασε.
Το Φαγητό ως Υποκατάστατο Αγάπης / Αφοσίωσης / Σεξ
Το φαγητό / γλυκά μπορεί να λειτουργήσει καταπραϋντικά μετά από μια απογοήτευση.
Συχνά οδηγούμαστε στο να γεμίζουμε το συναισθηματικό «κενό» με φαγητό.
Πάχος = Κοίταξέ με /
Δώσε μου Σημασία
Κανένας δεν βάζει κιλά για να του δώσει κάποιος σημασία αλλά μπορεί να συνεχίσει να τρώει ως ανταμοιβή (παιδιά που υπακούν τα διατροφικά προγράμματα των παππουδογιαγιάδων). Χρειαζόμαστε προσοχή από τους ανθρώπους που αγαπάμε και πολλοί άνθρωποι μπορεί να φτάσουν στα άκρα προκειμένου να την αποκτήσουν. Το γνωστό στερεότυπο του "παχουλού - καλού παιδιού" ισχύει σε πολλές περιπτώσεις.
Παχύς = Γίνομαι Αόρατος
Πολλές φορές, κρυβόμαστε πίσω από τα κιλά μας και τα φαρδιά ρούχα. Το πάχος γίνεται δικαιολογία για να μείνουμε μέσα, να μη συναντάμε κόσμο, να μη πηγαίνουμε στη θάλασσα, να μην επικοινωνούμε με τους άλλους. Το χάσιμο βάρους ισοδυναμεί με την υιοθέτηση ενός άλλου τρόπου ζωής, τον οποίο δεν είμαστε έτοιμοι να ακολουθήσουμε.
Τα Κιλά ως Σωματική Δύναμη
Μπερδεύουμε τη δύναμη και το σθένος με το πάχος. Πιστεύουμε πως τα παραπανίσια κιλά είναι σημάδι υγείας και καλής ανάπτυξης. Αυτό συμβαίνει συχνά με τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας (π.χ. τις γιαγιάδες) οι οποίες παρα-ταΐζουν τα εγγόνια τους σε μια προσπάθεια να τα κρατήσουν ικανοποιημένα αλλά και υγιή (κατά τη γνώμη τους)!
Το Φαγητό ως Καταπραϋντικό
Όταν ήμασταν μωρά, προσπαθούσαν να μας ταΐσουν κάθε φορά που κλαίγαμε, ανεξάρτητα από το αν το φαγητό αποτελούσε ανάγκη εκείνης της στιγμής. Πολλές οικογένειες, συνεχίζουν να συμπεριφέρονται στα παιδιά τους σαν να είναι αυτά μωρά: φτιάχνοντας το αγαπημένο τους φαγητό, όταν αυτά είναι λυπημένα ή αγοράζοντας γλυκά και αναψυκτικά, για να καταπολεμήσουν τις κακοκεφιές ή την γκρίνια ("έλα, μην κλαις κι εγώ θα σου πάρω μια σοκολάτα!")
Το Φαγητό ως Εξαναγκασμός
Πολλές οικογένειες απαγορεύουν στα μέλη τους να «πειραματιστούν» με το φαγητό, χλευάζοντας τους για τις επιλογές τους, επιβάλλοντας συγκεκριμένες δίαιτες. Μια οικογένεια που θέλει να ξεκινήσει διατροφή βασισμένη σε περισσότερα φρούτα και λαχανικά και λιγότερο κρέας, μάλλον θα απογοητευτεί από την έλλειψη πληροφορίας, επιλογών και υποστήριξης που θα λάβει.
Το Κακό Φαγητό ως Έλλειψη Φαντασίας στην Κουζίνα
Πολλές οικογένειες δεν γνωρίζουν πώς να υιοθετήσουν μια πιο υγιεινή διατροφή επειδή απλά δεν μπαίνουν στη διαδικασία να μάθουν το πώς να την ετοιμάζουν, τι αγορές χρειάζονται να κάνουν και τι πρέπει να απομακρυνθεί από τα ψυγεία και τις αποθήκες του σπιτιού τους.
Το Φαγητό ως Παραίτηση
Πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να κάνουν μια καλύτερη διατροφή, γιατί οι συνθήκες στη ζωή τους δεν τους βοηθούν, π.χ. εξαρτητικές συμπεριφορές, χαμηλή αυτοεκτίμηση, φόρτος εργασίας που τους βάζει στη διαδικασία να τρώνε πρόχειρα και γρήγορα.
Το Φαγητό που θυμίζει «Μανούλα»
'Οταν το φαγητό έρχεται υπό τη μορφή «μια μπουκίτσα για τη μανούλα», ακριβώς όπως συνέβαινε και στην παιδική μας ηλικία!
«Τρώω όσα δεν μπορώ να Εκφράσω»
Ο θυμός που στρέφεται προς τα μέσα, μετατρέπεται – ανάμεσα σε άλλα – και σε φαγητό. Τι μας θυμώνει; Τι θα λέγαμε αν δεν μπορούσαμε να το φάμε;
Το Γρήγορο Φαγητό που Ονομάζεται «Έτσι είναι η ζωή»
Όταν ο τρόπος ζωής γίνεται δικαιολογία για να τρώμε στα όρθια.
Η υπερκατανάλωση φαγητού και ποτού, μπορεί να συνοδεύει όλες τις εκδηλώσεις της ζωής μας, αλλά η παχυσαρκία, δυστυχώς, εξακολουθεί να κουβαλά ένα στίγμα. Από την μια η κουλτούρα μας ευνοεί το φαγοπότι. Από την άλλη, η πληθώρα ινστιτούτων αδυνατίσματος και τα τηλεοπτικά πρότυπα αποκαλύπτουν τις προτιμήσεις του κοινού, που ευνοεί τις αδύνατες και καλλίγραμες υπάρξεις. Παρόλο που κανείς δεν υπονοεί την τελειότητα, πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν την υπερβολική κατανάλωση φαγητού, ως αδυναμία του χαρακτήρα ή μια κακή συνήθεια. Ωστόσο, όλοι βλέπουν ως λύση στην παχυσαρκία, απλώς και μόνο τη δίαιτα.
Ψυχολογικές έρευνες αποκαλύπτουν το πώς τα παχύσαρκα παιδιά στο σχολείο, συχνά, γίνονται θύματα των συμμαθητών τους, που σχολιάζουν αρνητικά την εμφάνισή τους, προκαλώντας τους μεγάλη σύγχυση: η εμφάνιση, κατά την περίοδο της εφηβείας, είναι μια σημαντική πηγή από την οποία ένα άτομο μπορεί να αντλήσει σιγουριά κι αυτοπεποίθηση ή μεγάλο άγχος. Κι αυτό επειδή αποτελεί το εισιτήριο για την εισχώρηση σε διάφορες κοινωνικές ομάδες, από τις οποίες ο έφηβος θα υιοθετήσει μια ταυτότητα και θα πάρει τα πρώτα μαθήματα αλληλεξάρτησης, συνεργασίας και διαπροσωπικών σχέσεων. Κατά συνέπεια, το νεαρό παιδί του οποίου η εμφάνιση έχει κατά το παρελθόν πολλάκις αρνητικά σχολιαστεί, μπορεί να εμφανίσει συμπτώματα δειλίας, χαμηλής αυτοεκτίμησης ή συναισθήματα ματαίωσης. Ταυτόχρονα, η έντονη συναισθηματική φόρτιση αυξάνει την επιθυμία για φαγητό. Έτσι δημιουργείται κάτι σαν φαύλος κύκλος, στον οποίο οι ορμονικές διαταραχές, οι κακές συνήθειες και οι κοινωνικές καταβολές μπερδεύονται μεταξύ τους με τρόπο που να μην είναι δυνατό για τον μετέπειτα παχύσαρκο ενήλικα να ανακαλύψει την απαρχή του προβλήματός του. Και το χειρότερο είναι πως η παραδοχή της παχυσαρκίας αποτελεί ταμπού. Είναι δηλαδή κοινωνικά κατακριτέο για κάποιον να παραδεχτεί ανοιχτά πως έχει πρόβλημα με το βάρος του και πως αδυνατεί να βρει λύση, χωρίς αυτός να χαρακτηριστεί για ακόμα μια φορά αρνητικά από τον περίγυρό του ως «αδύναμος χαρακτήρας».
Η παχυσαρκία δεν είναι πάντα το αποτέλεσμα κακής διατροφής ή μεταβολισμού: αφορά στην συνολική ποιότητα της ζωής μας. Μπορεί να κρύβει κάποιο συναισθηματικό μπλοκάρισμα, μπορεί να ξεκίνησε ή να συνεχίστηκε με αφορμή κάποια συναισθηματική απογοήτευση, να καθρεφτίζει ή όχι τη σχέση που έχουμε με το σώμα και τον εαυτό μας. Μπορεί να μας απασχολεί λίγο ή καθόλου. Το φαγητό μπορεί να αποτελεί την αγαπημένη μας ασχολία, να μας αποφορτίζει, να μας «απογειώνει» ή να μας γεμίζει ενοχές. Μπορεί να ανεβάζει τα ποσοστά της χοληστερίνης στο αίμα ή να μας βοηθά να καταπολεμήσουμε τις κρίσεις μελαγχολίας. Να γεμίζει το στομάχι και μαζί και την ψυχή μας. Ο καθένας από μας έχει μια πολύ προσωπική σχέση με το φαγητό και, κατά συνέπεια, με τα κιλά του. Γι’αυτό και η παχυσαρκία ως πρόβλημα πρέπει να θεωρείται σε σχέση με ολόκληρο το άτομο. Μόνο με αυτό τον τρόπο μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά.
